Warszawa, Łazienki Królewskie

Łazienki Królewskie – zespół pałacowo-ogrodowy w Warszawie założony w XVIII wieku przez Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Nazwa pochodzi od barokowego pawilonu Łaźni, wzniesionego w latach 80. XVII wieku przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego i przebudowanego przez Stanisława Augusta Poniatowskiego na pałac Na Wyspie. Oprócz budynków pałacowych, pawilonów oraz wolnostojących rzeźb znajdują się tutaj cztery ogrody: Ogród Królewski, Ogród Romantyczny, Ogród Modernistyczny i Ogród Chiński.

Łazienki są miejscem wielu wydarzeń o charakterze kulturalnym, naukowym i rozrywkowym, a także jednym z ulubionych miejsc spacerów mieszkańców i gości stolicy.

Historia

W średniowieczu w miejscu Łazienek znajdował się zwierzyniec służący jako miejsce polowań książąt mazowieckich.

W latach 80. XVII wieku ówczesny właściciel tego terenu, marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, zbudował tam dwa pawilony: Ermitaż oraz bogato dekorowany pawilon Łaźni. Obydwa zostały zaprojektowane przez Tylmana z Gameren.

W 1764 posiadłość została zakupiona przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Nowo powstałe założenie pałacowo-ogrodowe zostało zrealizowane przez architektów królewskich: Dominika Merliniego, Jana Chrystiana Kamsetzera i Jana Chrystiana Szucha. Na terenie dawnego zwierzyńca przeprowadzono prace melioracyjne i wykarczowano stare olchy. Jego przekształcanie w letnią rezydencję królewską – krajobrazowy park angielski ozdobiony pawilonami – rozpoczęto w 1774, po zarzuceniu rozpoczętego projektu przebudowy Zamku Ujazdowskiego. Pierwszym budynkiem zbudowanym przez króla w Łazienkach był Biały Domek. W 1784 w miejscu niewielkiej sadzawki powstałej w czasach Lubomirskego wykopano dwa duże stawy, na północ i południe od przebudowanego z pawilonu Łaźni pałacu Na Wyspie. Staw południowy otrzymał fantazyjną linię brzegową z romantyczną kępą, na której wzniesiono scenę Amfiteatru. Był on wzorowany na teatrze w Herkulanum.

Stanisław August Poniatowski, którego oficjalną siedzibą był Zamek Królewski, przebywał w Łazienkach od końca maja do września[10]. Król mieszkał w przebudowanym z pawilonu Łaźni pałacu Na Wyspie, rodzina królewska w Białym Domku, wyżsi urzędnicy dworscy w pałacu Myślewickim, a niżsi urzędnicy i służba – w Wielkiej Oficynie. Od czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego Łazienki były dostępne dla publiczności

Po śmierci króla Łazienki przeszły na własność jego bratanka Józefa Poniatowskiego, a po jego śmierci w 1813 – siostry księcia, Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej. Ta w 1817 sprzedała je carowi Aleksandrowi I. W 1818 wydzielono z nich północno-zachodnią część ogrodu z przeznaczeniem na Ogród Botaniczny.

Romanowowie kontynuowali prace w Łazienkach. Wzniesiono m.in. Świątynię Sybilli (ok. 1820), Świątynię Egipską (1822) i Koszary Kantonistów (1826) oraz przebudowano Nową Kordegardę (1830). W 1846 w przebudowanym zachodnim pawilonie pałacu Na Wyspie powstała cerkiew św. Aleksandra Newskiego. Do Łazienek przywieziono zakupioną w 1855 od Radziwiłłów z Nieborowa kolekcję drzew egzotycznych, na potrzeby której wzniesiono specjalny pawilon. Jej najważniejszą część stanowił największy w Europie zbiór drzew pomarańczowych (ponad 100 sztuk, z których ok. 70 liczyło 300–400 lat). Pochodzącą z Drezna kolekcję Radziwiłłowie otrzymali od Augusta II Mocnego.

W 1891 park został ogrodzony. Po wybuchu I wojny światowej, w latach 1914–1915, Rosjanie ewakuowali z obiektów w Łazienkach ruchome wyposażenie wnętrz. Zostało ono zwrócone w 1921 na mocy traktatu ryskiego. Pozostawiona w Warszawie nieborowska kolekcja drzew pomarańczowych wymarzła w nieogrzewanych pomieszczeniach, a pawilon, w którym się znajdowała, został po wojnie rozebrany.

W okresie II Rzeczpospolitej Łazienki jako dawne mienie carskie przeszły na własność Skarbu Państwa. W 1926 w zachodniej części parku, przy Alejach Ujazdowskich, odsłonięto pomnik Fryderyka Chopina. W 1927 w południowo-wschodniej części Łazienek wybudowano hipodrom z drewnianymi trybunami, uznawany za jeden z najpiękniejszych tego typu obiektów w Europie.

W 1940 Łazienki zostały zamknięte dla ludności polskiej. 31 maja 1940 Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Chopina. Wiele dzieł sztuki wywieziono do rezydencji Hansa Franka w Krzeszowicach.

Po upadku powstania warszawskiego, w grudniu 1944, Niemcy oblali wnętrza pałacu Na Wyspie benzyną i podpalili. W ścianach częściowo spalonego budynku nawiercono otwory na dynamit, jednak nie wysadzono go w powietrze. Pożary zniszczyły także Ermitaż i Starą Kordegardę, a pałac Myślewicki, Biały Domek i Nową Pomarańczarnię zdewastowano. Zniszczono rośliny egzotyczne przechowywane w Starej i Nowej Pomarańczarni oraz uszkodzono niektóre rzeźby znajdujące się na terenie ogrodu. Straty w drzewostanie wyniosły ok. 25%.

Od 1959, od maja do września, pod odbudowanym pomnikiem Fryderyka Chopina organizowane są niedzielne koncerty chopinowskie, organizowane przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina i Stołeczną Estradę.

W kwietniu 1960 w Łazienkach utworzono muzeum, będące oddziałem Muzeum Narodowego w Warszawie. Do zwiedzania udostępniono siedem pierwszych odrestaurowanych sal pałacu Na Wyspie.

W latach 2012–2015 przeprowadzono kapitalny remont pałacu, a także Amfiteatru i Pałacu Myślewickiego oraz ich otoczenia. Z parkowych alejek całkowicie usunięto asfalt zastępując go kostką brukową lub nawierzchnią mineralną.

Powierzchnia Łazienek Królewskich wynosi ok. 76 ha, w tym powierzchnia wód 4,9 ha. Ogółem znajduje się tam ok. 40 budynków, z czego 10 o bardzo dużej wartości historycznej i artystycznej. Na teren parku prowadzi 10 bram. W najbliższych latach muzeum planuje wzniesienie na terenie obecnych szklarni nowego obiektu – Ogrodu XXI Wieku z podziemnymi salami wystawowymi.

Dyrektorzy Muzeum Łazienki Królewskie

• Marek Kwiatkowski (1960–2008)
• Jacek Czeczot-Gawrak (2008)
• Przemysław Nowogórski (2009–2010)
• Tadeusz Zielniewicz (od 2010)

Obiekty architektoniczne na terenie Łazienek Królewskich

Obiekty projektowane przez Tylmana z Gameren

• Ermitaż (1683), przebudowany w 1777 przez Dominika Merliniego
• Budynek Łaźni (Hippokrene) dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, obecnie część pałacu Na Wyspie (1680–1690)

Obiekty projektowane przez Dominika Merliniego

• Biały Domek (1774–1776)
• Pałac Myślewicki (1775–1779)
• Wodozbiór (1777–1778)
• Ermitaż (po pożarze w 1777)
• Nowa Kordegarda (1779–1780)
• Stara Pomarańczarnia, zwana również Starą Oranżerią (1786–1788)
• Pałac Na Wyspie (rozbudowa w latach 1788–1793, razem z Janem Chrystianem Kamsetzerem)

Obiekty projektowane przez Jana Christiana Kamsetzera

• Pałac Na Wyspie (rozbudowa w latach 1788–1793 razem z Dominikiem Merlinim)
• Stara Kordegarda (1791–1792)
• Amfiteatr (1786, przebudowany w 1790)
• Obudowa źródła (przy bramie od strony ul. Agrykola)

Obiekty projektowane przez Wilhelma Henryka Mintera

• Wielka Oficyna (Podchorążówka) (przebudowa, 1815)
• Koszary Kantonistów (Koszary Inwalidów, Domek Ogrodnika), mieszczące Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa (1826–1829)

Obiekty projektowane przez Jakuba Kubickiego

• Belweder w Warszawie (przebudowa 1818–1822)
• Świątynia Sybilli (ok. 1820)
• Świątynia Egipska (prawdopodobnie 1819–1822)
• Maneż w obrębie Belwederu (1823–1824)
• Stajnia Kubickiego (1825–1826)
• Nowa Kordegarda (1830).

Obiekty projektowane przez Adama Adolfa Loewego i Józefa Orłowskiego

• Nowa Pomarańczarnia, zwana również Nową Oranżerią (1860)

Obiekty innych architektów

• Dom Narutowicza (prawdopodobnie Andrzej Gołoński, ok. 1830)
• Oberża (tzw. Nowa Austeria, lata 70. XVIII wieku, przebudowana w 1864, architekt nieznany)
• Oranżeria Gotycka
• Klub Cavallo
• Ogród Chiński (2014)

Pomniki i rzeźby

• Pomnik Fryderyka Chopina
• Pomnik Jana III Sobieskiego
• Pomnik Henryka Sienkiewicza
• Popiersie Piotra Wysockiego
• Rzeźba Jutrzenka Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej
• Popiersie Stanisława Augusta Poniatowskiego (odlew rzeźby André Le Bruna, od 2013 przy Białym Domku)
• Popiersie Maurycego Mochnackiego (przy Świątyni Egipskiej)
• Popiersie Aleksandra Kamińskiego (przy Świątyni Egipskiej)
• Popiersie Cypriana Kamila Norwida (w pobliżu Oranżerii Gotyckiej)
• Rzeźba Tankreda i Kloryndy (w pobliżu Amfiteatru)
• Popiersie Eugeniusza Kwiatkowskiego (przed pałacem Myślewickim)
• Popiersie Jana Kozietulskiego (Stanisław Jackowski, za pałacem Myślewickim)
• Posąg Herkulesa (na północ od Białego Domku)
• Popiersie Ignacego Jana Paderewskiego (przy Podchorążówce)
• Popiersie Stanisława Wyspiańskiego (w pobliżu Amfiteatru)

Pozostałe obiekty i upamiętnienia

• Kolumna z datą 1262 upamiętniająca gród jazdowski (od strony Ogrodu Botanicznego)
• Kamienny kartusz z herbem Stanisława Augusta Poniatowskiego
• Cztery zegary słoneczne
• Omphalos (przy Świątyni Sybilli)
• Tablica upamiętniająca miejsce złożenia prochów Stanisława Augusta Poniatowskiego

Obiekty nieistniejące

• Cerkiew św. Aleksandra Newskiego (1846, Andrzej Gołoński)
• Dom Turecki (1787, Jan Christian Kamsetzer, budynek rozebrany w połowie XIX wieku)

nr rej. 2/1 z 1.07.1965