Warszawa, Rynek Starego Miasta

Rynek Starego Miasta – prostokątny plac o wymiarach 90 na 73 metrów na warszawskim Starym Mieście.

Z rynku wychodzi osiem ulic (z każdego rogu po dwie, prostopadle do siebie): Celna, Jezuicka, Kamienne Schodki, Krzywe Koło, Nowomiejska, Wąski Dunaj, Zapiecek i Świętojańska.

Historia

Ukształtował się na przełomie XIII i XIV w. przy lokacji miasta. Do XVIII wieku najważniejszy plac miasta, na którym koncentrowało się życie Warszawy. Stanowił tło ważnych wydarzeń historycznych, wystąpień politycznych, manifestów i publicznych egzekucji, zgodnie ze swoją nazwą służył również celom handlowym. Od XV wieku na środku placu znajdował się murowany ratusz otoczony kramami. Po północnej stronie stał pręgierz i klatka, widoczna na akwareli Zygmunta Vogla przedstawiającej Ratusz Staromiejski oraz kuna, w której eksponowano złoczyńców ku uciesze i przestrodze mieszkańców.

Podczas wielkiego pożaru miasta w 1607 spłonęły 22 kamienice znajdujące się przy rynku.

9 maja 1794 przed ratuszem zostali zostali powieszeni przywódcy konfederacji targowickiej, skazani na karę śmierci przez Sąd Kryminalny Księstwa Mazowieckiego: hetman wielki koronny Piotr Ożarowski, marszałek Rady Nieustającej Józef Ankwicz i hetman polny litewski Józef Zabiełło.

Ratusz rozebrano w 1817. W 1855, kiedy w Warszawie uruchomiono pierwszy wodociąg miejski, pośrodku rynku ulokowano wodotrysk z pomnikiem Syrenki dłuta Konstantego Hegla (w tym samym roku wodotrysk pojawił się także przy Kolumnie Zygmunta).

W 1915 stronom rynku oficjalnie nadano obowiązujące do dzisiaj nazwy. Są to:

• strona Barssa (wschodnia, dawniej zwana Wschodową albo Prawą)
• strona Kołłątaja (zachodnia, dawniej zwana Lewą)
• strona Dekerta (północna, dawniej zwana Miejską)
• strona Zakrzewskiego (południowa, dawniej zwana Zamkową albo Czwartą).

Podczas powstania warszawskiego kamienice przy rynku zostały w większości zrównane z ziemią. W latach 1949-1953 zostały pieczołowicie zrekonstruowane. Obecnie rynek jest zamknięty dla ruchu kołowego (z wyjątkiem aut mających specjalne zezwolenia) i stanowi miejsce niedzielnych spacerów i wycieczek, a także okolicznościowych imprez i koncertów. Kamienice przy rynku przeznaczono na placówki muzealne, kulturalne, sklepy, stylowe kawiarnie i restauracje.

Zabudowa rynku

Zabudowa rynku pierwotnie była głównie drewniana, lecz już w XV wieku przeważała zabudowa murowana utrzymana w stylu gotyckim. Sam rynek był zastawiony kramami i straganami, lecz już od co najmniej 1429 stał tutaj ratusz staromiejski. Przy dzisiejszej stronie Dekerta stały pręgierz i kuna, od XVI wieku znajdowała się także studnia.

Po pożarze w 1607 roku zabudowa rynku uległa przebudowie, która praktycznie niezmieniona przetrwała aż do 1944. W 1817 rozebrany został ratusz staromiejski, a Stare Miasto stało się enklawą miejskiej biedoty. Zabudowa zrekonstruowana została w latach 1949-1953 z nawiązaniem do wyglądu przedwojennego, jednak domy zostały zaopatrzone w udogodnienia (sanitariaty) nieobecne w kamienicach przedwojennych.

Do roku 1784 kamienice określane były jedynie nazwami utworzonymi od imion lub nazwisk właścicieli, szczególnie tych, którzy wznieśli dany budynek albo go przebudowali, ewentualnie od godeł kupieckich lub zdobienia fasady.

Podczas zakończonego w 2016 remontu kamienic zajmowanych przez Muzeum Warszawy (po stronie Dekerta) zmieniono kolorystykę fasad niektórych kamienic.

Strona Zakrzewskiego

Strona zwana wcześniej zamkową lub czwartą. Pierzeja południowa, od strony Zamku Królewskiego i katedry św. Jana, pomiędzy Celną a Zapieckiem. Do domów mieszczańskich tej strony rynku zalicza się rówież narożna kamienicę przy ul Jezuickiej. Po zmianach dokonanych w XVIII w. plicyjna numeracja domów nieparzysta od 1 do 13 od strony Wisły, hipoteczna ciągła od 35 (kamienica Walbachowska) do 41.:

• kamienica narożna ul. Jezuicka 1/3: Zygmuntowska, Gizińska, Domus Professa
• kamienica nr 1: Walbachowska (Gizińska)
• kamienica nr 3: Juchtowska („Pod Cyrulikiem”)
• kamienica nr 5: Jeleniowska („Pod Bazyliszkiem”)
• kamienica nr 7: Złocista
• kamienica nr 9: Długoszowa („Dom Hermanowski”, „Dom Myśliwski”)
• kamienica nr 11: Majeranowska
• kamienica nr 13: Erlerowska („Pod Lwem”)

Strona Kołłątaja

Strona zwana dawniej lewą. Pierzeja zachodnia, pomiędzy Zapieckiem a Wąskim Dunajem. Numeracja domów nieparzysta od 15 do 31 w kierunku Nowego Miasta, hipoteczna ciągła od 42 (Wójtowska) do 48:

• kamienica nr 15: Kranichowska
• kamienica nr 17: Markiewiczowska (Drewnów)
• kamienica nr 19: Wójtowska
• kamienica nr 21: Wilczkowska (Friczowska, Delpaczowska)
• kamienica nr 21a: Klucznikowska
• kamienica nr 23: Urbanowska (Anszultowska)
• kamienica nr 25: Rolińska
• kamienica nr 27: Fukierowska
• kamienica nr 29: Gizińska (Sakresowska)
• kamienica nr 31: „Pod świętą Anną” (Mincerowska (błędnie nazywana kamienicą Książąt Mazowieckich)

Strona Dekerta

Strona zwana dawniej miejską. Pierzeja północna, od strony Nowego Miasta, pomiędzy Kamiennymi Schodkami a Wąskim Dunajem. Numeracja domów parzysta od 42 do 28, hipoteczna od 49 do 56:

• kamienica nr 42: Montelupich (Filipowska)
• kamienica nr 40: Klemensowska (Teofolowska, Sobolowska, Majnowska)
• kamienica nr 38: Kurowskiego (Rongiuszowska, Talentowska)
• kamienica nr 36: „Pod Murzynkiem” (Cukiernikowska, Imlandowska)
• kamienica nr 34: Kleinpoldowska (Klekotowska, Szlichtyngowska)
• kamienica nr 32: Baryczkowska
• kamienica nr 30: Kazubowska
• kamienica nr 28: Falkiewiczowska (błędnie nazywana Czamerowską)

Strona Barssa

Strona nazywana pierwotnie wchodową lub prawą. Pierzeja wschodnia, od strony Wisły pomiędzy Kamiennymi Schodkami a Celną. Policyjna numeracja domów parzysta od 26 do 2 w kierunku Celnej, hipoteczna ciągła od 57 (Orłowska i Walterowska) do 67 (Martensowa):

• kamienica nr 26: Preysowska
• kamienica nr 24: Busserowska
• kamienica nr 22: „Pod Fortuną”
• kamienica nr 20: Balcerowska
• kamienica nr 18: Orlemusowska
• kamienica nr 16: Kociszewskich
• kamienica nr 14: Kupczewiców (Kupczewiczów, Kupcewiczów, Łyszkiewicza)
• kamienica nr 12: Czerskich
• kamienica nr 10: Properowska (Troperowska)
• kamienica nr 8: Szymonowicza
• kamienica nr 6: Martensowa (Gizińska, Wachnicowska)
• kamienica nr 4: Strubiczowska (Harniszewska, Koślińska)
• kamienica nr 2: Bornbachowska (Burbachowska, Winklerowska)

Szlak Kulturalnych Piwnic Starego Miasta

Pod ośmioma kamienicami po stronie Dekerta oraz kamienicą Burbachowską znajdują się piwnice, udostępnione do zwiedzania w ramach Szlaku Kulturalnych Piwnic Starego Miasta.