Maria Gieysztorowa

Maria Gieysztorowa ze Swidow urodzila sie 24 lutego 1881 r w Hraniczach Malych, w Ziemi Wilenskiej. Corka Ludwika Swidy i Ludwiki Swidowny, trzecia z szesciorga rodzenstwa /Wiktor, Aniela, Maria, Oskar, Zofia i Amelia/

Ukonczyla pensje w Rydze jako pierwsza uczennica. Majac siedemnascie lat z calym zapalem przystapila do pracy kulturalno-oswiatowej wsrod miejscowej bialoruskiej ludnosci. Prowadzila ukryta polska szkolke w Radoszkowicach pow. molodeczanskiego. Jest glowna dzialaczka Towarzystwa Oswiatowego i az do zamazpojscia jego sekretarka. Dzialalnosc ta byla scigana przez wladze carskie i przez pewien czas musi sie ukrywac.

9 sierpnia 1909 r wychodzi za maz za 13 lat od niej starszego Stefana Gieysztora. Slub odbyl sie w Wilnie, w kosciele sw. Jakuba, a uczta weselna w hotelu George. Po przyjezdzie do majatku meza, do Szaltupia w pow. kowienskim, przy pomocy meza organizuje polska szkolke i ochronke w Prenach. W poblizu Szaltupia otwiera polska biblioteke. Za swa spoleczna i patriotyczna dzialalnosc zostala aresztowana w 1919 r. Poniewaz spodziewala sie dziecka/Zosienki, uniknela osadzenia w wiezieniu. W tym samym roku jest aresztowany i postawiony przed sad wojenny za przynaleznosc do POW, maz Stefan . Skazany na 12 lat, zachorowal w wiezieniu na tyfus i ciezkie zapalenie pluc. Wyszedl z choroby tylko dzieki troskliwej pielegnacji zony Marii, ktora na wiele tygodni zamieszkala w kowienskim szpitalu i wyjednala amnestie.

W czasie najgorszych dzialan wojennych I Wojny Swiatowej, Maria postanowila wywiezc dzieci i dobytek do majatku swoich rodzicow, do oddalonych o 200 km Hranicz. Powrocili w 1918 r, po zajeciu Litwy przez Niemcow, do ogoloconego z wszelkich sprzetow Szaltupia. Litewska reforma rolna w 1922 r okroila znacznie majatek ziemski. Pozostawiono jedynie 80 ha jako czesc nalezaca do Marii. Stefana po wyjsciu z wiezienia pozbawiono mienia i praw obywatelskich. Szaltupie ocalalo jedynie dzieki intercyzie slubnej.

Maria byla wspaniala gospodynia i ogrodniczka. Prowadzila pasieke liczaca 25 uli. Od swego ojca, Ludwika Swidy z Hranicz dostala fortepian, na ktorym grala w Szaltupiu. Miala piekny glos. Dzieci wspominaly ze lubila spiewac piesni S Moniuszki, a specjalnie „Piesn Poranna”. Prowadzila otwarty dom, takze dla uciekinierow w zawierusze wojennej. Jednym z rezydentow byl, jakis czas, zaprzyjazniony p. Godlewski. Gral on m.in koncerty Rachmaninowa. Dzieci, mimo trudnych czasow otrzymaly wyksztalcenie. Gdy ucieto kontakty dyplomatyczne Litwy z Polska, Maria wozila dzieci do szkol wilenskich przez Lotwe. Maria zmarla nagle 2 maja 1937 r. pozostawiajac meza samego z mlodszymi dziecmi, po 28 latach szczesliwego pozycia. Zostala pochowana w grobie rodzinnym w Prenach. Na pogrzebie, tuz za orszakiem najblizszych, w pewnej odleglosci. szla spora grupa Zydow, ktorzy rowniez zegnali Marie. Doszli tylko do bramy cmentarnej i tam pomodliwszy sie, odeszli. Mowili: "byla to bardzo szlachetna pani, ktora nigdy nikogo nie oszukala ani nie dala sie oszukac".

opracowala wnuczka Elzbieta Gieysztor