Aleksander Gieysztor

Aleksander Gieysztor ps. „Borodzicz”, „Lissowski”, „Olicki”, „Walda” (ur. 17 lipca 1916 w Moskwie, zm. 9 lutego 1999 w Warszawie) – polski historyk mediewista. Kawaler Orderu Orła Białego.

Aleksander Gieysztor urodził się w Moskwie, dokąd w czasie I wojny światowej jego rodzina, pieczętująca się kiedyś herbem Gieysztor, wywędrowała z polskich ziem zaboru rosyjskiego. Od 1921 mieszkał w Warszawie. W 1937 ukończył studia w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W obronie z września '39, walczył jako podchorąży rezerwy. W czasie okupacji hitlerowskiej, działał w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK, zostając w końcu jednym z szefów w Wydziale Informacji. Uczestniczył w powstaniu warszawskim. W czasie wojny działalność konspiracyjną łączył z naukową – wykładał na Tajnym Uniwersytecie, a w 1942 obronił doktorat. W lipcu 1945 został adiunktem w Państwowym Instytucie Historii Sztuki i Inwentaryzacji Zabytków. We wrześniu 1945 został adiunktem w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1949 został mianowany profesorem nadzwyczajnym historii Polski średniowiecznej i nauk pomocniczych historii na UW. Był dyrektorem Instytutu Historycznego UW w latach 1955-1975. Był kierownikiem powołanego w 1949 roku przy Ministerstwie Kultury i Sztuki Kierownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskiego. Był współredaktorem referatu Żanny Kormanowej, wygłoszonego w czasie I Kongresu Nauki Polskiej w 1951 roku, która w imieniu całego środowiska naukowego deklarowała gotowość uczonych by nauka historyczna odegrała doniosłą rolę w ogólnym planie ideologicznej ofensywy socjalizmu w Polsce.

Współpracownik Polskiego Porozumienia Niepodległościowego.

W 1960 został mianowany na profesora zwyczajnego. W marcu 1964 podpisał słynny List 34 intelektualistów złożony prezesowi Rady Ministrów Józefowi Cyrankiewiczowi, w którym domagano się zmiany polskiej polityki kulturalnej zgodnie z prawami zagwarantowanymi w konstytucji państwa polskiego. Po późniejszych represjach ze strony władz, podpisał inny list do The Times, zawierający stwierdzenie, że w Polsce nie było represji, i dyskredytujący Radio Wolna Europa. Gdy w styczniu 1971 zapadła decyzja o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie, Aleksander Gieysztor został członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy. Od 1971 członek PAN. Mianowany w 1975 wiceprzewodniczącym komitetu obudowy Zamku Królewskiego. Pierwszy długoletni dyrektor Zamku (do 1991), związany od początku z jego odbudową, a jeszcze wcześniej z pracami badawczymi. Pierwsze publikacje dotyczące Zamku już w latach 50. XX wieku. Od 12 grudnia 1980 do 1984 i ponownie od stycznia 1990 do 1992 pełnił funkcję prezesa Polskiej Akademii Nauk. Od 1986 był członkiem Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Wojciechu Jaruzelskim. W latach 1988-1990 członek, a od 1990 wiceprzewodniczący Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

W 1986 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. W 1989 uczestnik obrad Okrągłego Stołu – formalnie wskazany przez stronę rządową, ale przy pełnym zaufaniu opozycji, 5 kwietnia przewodniczył posiedzeniu plenarnemu, które kończyło jego prace.

W latach 1986-1992 był prezesem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W sierpniu 1984 wszedł w skład Obywatelskiego Komitetu Obchodów 40 Rocznicy Powstania Warszawskiego.

Był jednym z założycieli w 1994 Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku. Był mocno związany z tą uczelnią, do końca życia prowadził tam wykłady, będąc jednym z najbardziej cenionych i lubianych przez studentów wykładowców. Członek Collegium Invisibile. Zmarł po półrocznej chorobie. Wyższej Szkole Humanistycznej w Pułtusku nadano w 2002 imię Aleksandra Gieysztora.

Honorowy Obywatel Miasta Warszawy (1992) oraz Miasta Pułtuska, członek wielu akademii nauk i stowarzyszeń naukowych na całym świecie, doktor honoris causa paryskiej Sorbony oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Adama Mickiewicza i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, wykładał gościnnie na wielu uczelniach.

Miał syna Andrzeja, który zginął w 1989 w wypadku samochodowym, razem z twórcami programu telewizyjnego Sonda - Andrzejem Kurkiem i Zdzisławem Kamińskim.

Od 2009 roku jest patronem ulicy w Warszawie.

Odznaczenia

• Order Orła Białego (1994)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993)
• Złoty Krzyż Zasługi (1954)
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (22 września 1944)
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (1942)

Publikacje

Autor ok. 500 publikacji, m.in.:

• Historia Polski (współautor; 1947)
• Ze studiów nad genezą wypraw krzyżowych (1948)
• Zarys nauk pomocniczych historii (1948), książka z której korzystało kilka następnych pokoleń studentów
• Zarys dziejów pisma łacińskiego (1972)
• Zamek Królewski w Warszawie (1973)
• Mitologia Słowian (1982), pierwsza znacząca praca od czasów Aleksandra Brücknera (wyd. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1982 i 1986, w serii Mitologie Świata, ISBN 83-221-0152-X).
• Dzieje Mazowsza do 1526 roku (wraz z prof. Samsonowiczem)
• La Pologne et l'Europe au Moyen Age. Warszawa, P.W.N. Conférence au Centre Scientifique à¨Paris de l'Académie Polonaise des Sciences le 10 décembre 1962.
• Società e cultura nell'alto Medioevo Polacco. Ossolineum 1965. Conférence à l'Académie Polonaise des Sciences à Rome le 5 novembre 1963.