Aleksander Zelwerowicz

Aleksander Zelwerowicz (ur. 14 sierpnia 1877 w Lublinie, zm. 18 czerwca 1955 w Warszawie) – polski aktor, reżyser, dyrektor teatru, pedagog, mąż reżyserki Krystyny Severin-Zelwerowicz.

Urodził się w Lublinie w kamienicy Rynek 3. Ukończył Klasę Dykcji i Deklamacji oraz Szkołę Handlową Kronenberga w Warszawie. Debiutował w Komedii omyłek Szekspira w teatrze ogródkowym w 1896. Po rocznym pobycie i studiach w Genewie w 1899 zaangażował się do teatru łódzkiego, gdzie w sezonie teatralnym 1899-1900 rozpoczął w trupie Michała Wołowskiego swój pierwszy etap zawodowej pracy aktora. Następnie w Teatrze Miejskim w Krakowie, w latach 1900-1908 ujawnił talent komediowy i charakterystyczny. Z biegiem lat rozszerzył repertuar o role dramatyczne, nasycone ironią i sarkazmem. Jego dorobek twórczy obejmuje ok. 900 ról. Sztuka aktorska Zelwerowicza nie poddaje się jednoznacznym definicjom. Realista, czerpał inspiracje z rozmaitych stylów i kierunków: naturalizmu, modernizmu czy ekspresjonizmu, zachowując jednak własny ton.

Ceniony reżyser, głównie komedii np. Fredry i Blizińskiego, przygotował ok. 280 przedstawień.

Był dyrektorem scen w Łodzi i Wilnie, dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie. Występował gościnnie w Poznaniu, Wilnie i Lublinie. Reżyserował również i występował gościnnie w Rydze i w Pradze. W 1925 został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Współtwórca polskiego szkolnictwa teatralnego, w 1932 doprowadził do powstania Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, pierwszej polskiej nowoczesnej uczelni kształcącej aktorów i reżyserów. Był dyrektorem PIST-u w latach 1932-1936 i reaktywował Instytut w Łodzi po wojnie. W 1937 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej.

Podczas II wojny światowej ukrywał działacza Bundu i prezesa Rady Pomocy Żydom "Żegota" Leona Feinera

Pośmiertnie wydano jego wspomnienia Gawędy starego komedianta oraz zbiór artykułów o teatrze i korespondencję.

Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

W 1977 wraz z córką Heleną Orchon-Zelwerowicz otrzymał tytuł "Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata" przyznawany osobom ratującym Żydów podczas Holocaustu przez izraelski Instytut Pamięci Yad Vashem.

W 1955 jego imię otrzymała PWST w Warszawie, obecnie Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza. Od 1985 redakcja miesięcznika "Teatr" przyznaje nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza dla najlepszej aktorki i najlepszego aktora sezonu.

W 1949 Prezydent RP Bolesław Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy I klasy.

Filmografia

• Przesądy (1912)
• Obrona Częstochowy (1913)
• Tajemnica pokoju nr 100 (1914)
• Ochrana warszawska i jej tajemnice (1916)
• Rok 1863 (1922)
• Niewolnica miłości (1923)
• Skrzydlaty zwycięzca (1924)
• Huragan (1928)
• Mocny człowiek (1929)
• Tajemnica skrzynki pocztowej (1929)
• Księżna Łowicka (1932)
• Pałac na kółkach (1932)
• Dzieje grzechu (1933)
• Przebudzenie (1934)
• Dwie Joasie (1935)
• Granica (1938)
• Ludzie Wisły (1938)
• Serce matki (1938)
• Wrzos (1938)
• Czarne diamenty (1939)
• Doktór Murek (1939)
• Trzy serca (1939)
• Żona i nie żona (1941)

Role teatralne (wybór)

• Grabiec w Balladynie J.Słowackiego (1902)
• Czepiec w Weselu S.Wyspiańskiego (1905)
• Wojnicki w Wujaszku Wani A.Czechowa (1906)
• Damazy Żegota w Panu Damazym J.Blizińskiego (1909)
• Protasow w Żywym trupie L.Tołstoja (1916)
• Major w Fantazym J.Słowackiego (1917)
• Figaro w Weselu Figara P.A.de Beaumarchais'go (1918)
• Hipolit w Papierowym kochanku J.Szaniawskiego (1920)
• Argan w Chorym z urojenia Moliera (1921)
• Szambelan w Panu Jowialskim A.Fredry (1923)
• Horodniczy w Rewizorze N.Gogola (1926)
• Mecenas w Adwokacie i różach J.Szaniawskiego (1929)
• Porfiry w Zbrodni i karze wg.F.Dostojewskiego (1934)
• Inspektor Goole w Pan Inspektor przyszedł J.B.Priestley'a (1947)
• Żebrak w Elektrze J.Giraudoux (1946)
• Henryk Jaskrowicz w Grzechu S.Żeromskiego (1951)

Prace reżyserskie teatralne (wybór)

• Klątwa S. Wyspiańskiego (1909)
• Samuel Zborowski J. Słowackiego (1911)
• Wesele S. Wyspiańskiego (1912)
• Wróg ludu H. Ibsena (1913)
• Juliusz Cezar W. Shakespeare'a (1914)
• Wyzwolenie S. Wyspiańskiego (1916)
• Fantazy J. Słowackiego (1917)
• Pan Jowialski A. Fredry (1918)
• Pan de Pourceaugnac Moliera (1918)
• Cyrulik Sewilski P. A. Beaumarchais'go (1918)
• Intryga i miłość F. Schillera (1925)
• Król Edyp Sofoklesa (1926)
• Dziady A.Mickiewicza (1927)
• Adwokat i róże J. Szaniawskiego (1929)
• Przestępcy F. Brucknera (1930)
• Wielki człowiek do małych interesów A. Fredry (1935)
• Krysia J. Szaniawskiego (1935)
• Pan Damazy J. Blizińskiego (1946)