Włodzimierz Wysocki

Włodzimierz Siemionowicz Wysocki (właśc. Владимир Семёнович Высоцкий, Władimir Wysocki) (ur. 25 stycznia 1938, zm. 25 lipca 1980) – aktor, pieśniarz, poeta rosyjski. Jako aktor zyskał sławę swoimi kreacjami w Teatrze na Tagance oraz kilkoma rolami filmowymi. Dla większości był przede wszystkim pieśniarzem. Śpiewał niskim, ochrypłym barytonem, przy akompaniamencie gitary (później również z orkiestrą) pieśni trudne, wymagające kunsztu aktorskiego i ekspresji. Pierwotnie pod wpływem twórczości Okudżawy, dość szybko znalazł własną drogę wyrazu. Enfant terrible radzieckiej sceny rozrywkowej, nigdy nie zyskał uznania w oczach władz radzieckich.

Prowadził nerwowy i artystycznie chaotyczny tryb życia, był uzależniony od alkoholu i narkotyków. W decydującym stopniu doprowadziło to do jego przedwczesnej śmierci na zawał serca. Jego śmierć poruszyła całą Rosję, a pogrzeb w wyludnionej z powodu igrzysk olimpijskich Moskwie zgromadził tłumy. Do dziś jego grób tonie w kwiatach, a wielbiciele jego twórczości starają się zgłębić fenomen Wysockiego.

Dzieciństwo

Wysocki urodził się 25 stycznia 1938 roku w Moskwie. Jego matka, Nina Maksymowna, urodzona w 1912, była tłumaczką z języka niemieckiego. Ojciec, Siemion (Semen) Władimirowicz Wysocki, urodzony w 1915 w rodzinie pochodzenia żydowskiego – był synem Wolfa Szlomowicza Wysockiego (1889—1962, po zmianie nazwiska Władymira Siemionowicza) i Debory z domu Bronstein (1891—1970). Był pułkownikiem w stanie spoczynku. Po wybuchu wojny wyjechał na front. W czasie rozstania z żoną poznał swą drugą żonę. Matka Wołodii została sama z dzieckiem. Kiedy w 1941 rozpoczęły się bombardowania Moskwy, wraz z synem ewakuowała się do miasta Buzułuk, w obwodzie orenburskim. Okres ten musiał odbić się na psychice chłopca. Mieszkał we wsi Woroncowka, a choć jego matka miała pracę, nie przelewało im się. Ze wspomnień matki wynika, że już wtedy Wołodia przejawiał dobre serce, chętnie dzielił się jedzeniem z innymi ewakuowanymi dziećmi, często w gorszym niż on położeniu. W czasie wojny, a także bezpośrednio po jej zakończeniu, chłopiec nieustannie ocierał się o śmierć,cierpienie, samotność i sieroctwo. Być może dlatego tak często pisał później o wojnie w swoich wierszach.

W 1943 Wołodia z matką wrócili do Moskwy i zamieszkali na ulicy Pierwszej Mieszczańskiej 126 – obecnie Prospiekt Mira (Проспект Мира, Aleja Pokoju). W 1947 chłopiec wyjechał doNiemiec, gdzie na jakiś czas zamieszkał z ojcem i jego drugą żoną w garnizonie przy 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej w Eberswalde. Tam zaczął naukę gry na fortepianie.

Młodość

W 1949 roku wrócił do Moskwy i zamieszkał z matką przy zaułku Bolszoj Karietnyj (Большой Каретный, Wielki Karetny), nr 15. Zaułek ten, nie cieszący się dobrą sławą, wywarł głęboki wpływ na Wysockiego. Tam poznał młodzież żyjącą na granicy prawa, tam prawdopodobnie nauczył się grać na gitarze. O Wielkim Karetnym napisał piosenkę Gdzie twoje 17 lat? (Где твои 17 лет), odpowiadając sobie na to pytanie w refrenie: "Na Bolszom Karietnom".

W 1955 roku zaczął uczestniczyć w zajęciach koła dramatycznego w domu kultury, pod kierunkiem aktora moskiewskiego Teatru Dramatycznego MChAT – Władimira Bogomołowa. Bogomołow był entuzjastycznie nastawiony do Wołodii. Na pytanie matki, czy Wołodia może występować, odpowiedział: "Nie tylko może, a wręcz powinien. Ma talent."

Gdy Wysocki skończył szkołę średnią (nr 186 w Moskwie), jego najbliższe otoczenie zaczęło namawiać go, by wstąpił do moskiewskiego instytutu inżynieryjnego im. Kujbyszewa. Sam Wysocki marzył jednak o studiach w szkole aktorskiej, ale presja otoczenia – matki, ojca i dziadka-prawnika – była zbyt silna. Szalę przeważył jego przyjaciel, Igor Kochanowski, który zdał na tę uczelnię i przez pierwszy semestr uczył się wraz z Wołodią. To znaczy Igor uczył się, a Wołodia mu towarzyszył w zajęciach, myślami przy swej jedynej wówczas miłości: sztuce teatralnej. Po pierwszym semestrze Wołodia odszedł z uczelni, mówiąc: Starczy tego inżynierowania, już nie mogę. Nie pomogły namowy i sugestie, że przecież ma zdolności matematyczne.

Studia aktorskie

Po rzuceniu studiów Wysocki oddał się bez reszty sztuce aktorskiej. Do późnej pory przesiadywał na próbach w kółku dramatycznym, zaczął też pisać wiersze. Egzaminy do szkoły teatralnej kosztowały go wiele wysiłku. Pewną przeszkodą wydawał się zachrypnięty głos. Wołodia musiał przynieść zaświadczenie od laryngologa, że jego struny głosowe są zdrowe. Lekarz napisał, że głos wymaga jedynie odpowiedniego "ustawienia". Tak się też stało. W trakcie jego późniejszej kariery teatralnej i estradowej widzów zawsze dziwiła niezwykła zdolność Wysockiego do zmiany brzmienia głosu – od zachrypniętego basbarytonu do czystego barytonu.

W 1956 roku został przyjęty do szkoły teatralnej przy moskiewskim teatrze dramatycznym MChAT, którą ukończył w 1960 roku. Na pierwszym roku studiów zaczął śpiewać z akompaniamentem gitary. Początkowo były to tzw. pieśni "błatne", czyli podwórkowe (często o tematyce nawiązującej do życia ludzi z marginesu społecznego), których nasłuchał się biegając jako dziecko po Wielkim Karetnym. Na uwagi, że musi zacząć zapisywać swe utwory nutami, odpowiadał pytaniem: "Po co? Przecież wszystkie je pamiętam". Pamięć miał podobno fenomenalną. Na pierwszym roku poznał też swą pierwszą żonę – Izę Żukową (ur. 1937). W 1959 roku dostał pierwszą poważną rolę – zagrał Pietrowicza w Zbrodni i karze Dostojewskiego. Wtedy też po raz pierwszy stanął przed kamerą.

Początek kariery

W latach 1960-1964 pracował (z przerwami) w Teatrze Puszkina; zagrał tam około 10 ról, w większości epizodycznych. W moskiewskich gazetach pojawiły się pierwsze recenzje z jego występów. W tym okresie zaprezentował publicznie swe pierwsze pieśni, m.in. "Tatuaż".

W 1961, w czasie zdjęć do filmu 713 prosi o pozwolenie na lądowanie, Wysocki poznaje swoją drugą żonę, Ludmiłę Abramową, również aktorkę. Do kobiet zawsze miał dużo śmiałości, a może to one ośmielały go chętnie. Uroczy kompan, obdarzony licznymi talentami, przystojny choć niewysoki (miał około 1,74 wzrostu), niezbyt dbający o strój, ale obdarzony silną osobowością musiał budzić zainteresowanie kobiet. To, że tak niewiele wiemy o jego życiu osobistym, świadczy najlepiej, że nie zależało mu na epatowaniu skandalami – miał inne argumenty na drodze do sławy. Najwięcej o jego problemach, ułomnościach i chorobie dowiedziano się po śmierci Wysockiego z interesującej i kontrowersyjnej książki Wysocki, czyli przerwany lot autorstwa jego trzeciej żony Mariny Vlady.

W 1962 roku przyszedł na świat pierwszy syn Wołodii, Arkady. Niecałe 2 miesiące Wysocki pracował w teatrze miniatur, starał się o etat w świeżo powstałym teatrze Sowriemiennik, ale bezskutecznie. W roku tym odbyła się też premiera filmu 713 prosi o zgodę na lądowanie, w którym Wysocki zagrał żołnierza piechoty morskiej. Wkrótce dostaje następną propozycję. W 1963 roku na ekrany wchodzą dwa filmy z Wysockim w rolach epizodycznych.

W 1964 roku przychodzi na świat Nikita, jego drugi syn. Wysocki komponuje pierwsze pieśni do filmów. Zaczyna pracować w moskiewskim Teatrze na Tagance. Będzie tam zatrudniony do końca życia. Na ekrany wchodzą kolejne dwa filmy, Wysocki nadal grywa raczej epizody.

Rok 1964 to rok jego debiutu autorskiego na scenie Taganki – komponuje pieśni do spektakli i sam je wykonuje. To bardzo owocny zawodowo rok dla Wołodii – 3 nowe filmy i 3 przedstawienia teatralne.

U szczytu sławy

 

Znaczek pocztowy Rosji, Włodzimierz Wysocki, 1999, 2 rub. (Michel 761, Scott 6547)

W 1966 roku Wysocki gra główną rolę w sztuce Bertolta Brechta Życie Galileusza. Jest to prawdziwy triumf jego sztuki aktorskiej.

W 1967 roku poznaje aktorkę Marinę Vlady, swą późniejszą trzecią żonę. W prasie literackiej ukazują się pierwsze publikacje jego wierszy. Jego kariera aktorska zbliża się do szczytu, występuje w kilku ważnych przedstawieniach i kilku filmach. Wciąż jest bardziej aktorem teatralnym niż filmowym. Uznany za postać niepewną politycznie, w filmach ukazuje się głównie w epizodach. Umiejętności aktorskie liczą się tam mniej niż poprawność polityczna. W 1968 roku Wysocki pisze list do Komitetu Centralnego KPZR, ustosunkowując się do ostrej krytyki, z jaką w codziennej prasie spotkała się jego twórczość poetycka. Występuje w filmach Gospodarz tajgi, Interwencja (premiera w 1987), w sztuce Gorkiego Matka, gdzie gra Własowa.

1 grudnia 1970 roku Wysocki żeni się z Mariną. Ten sam rok przynosi mu rolę w poetyckim przedstawieniu na podstawie poezji Andrieja Wozniesienskiego, natomiast rok 1971 to przede wszystkim jego triumf w roli Hamleta. W 1972 roku Wysocki po raz pierwszy pojawia sie w TV: jest to 55-minutowy wywiad z poetą w telewizji estońskiej.

Rok 1974 to przede wszystkim jego pierwszy wyjazd zagraniczny. Francuska publiczność wita go z mieszanymi uczuciami, nie bardzo wiedząc, o czym śpiewa i czemu w jego pieśniach jest tyle sarkazmu i bólu. W tym samym roku w ZSRR gra w filmie Zły dobry człowiek i wydaje autorską płytę Pieśni Włodzimierza Wysockiego. W 1974 roku gra w filmie Единственная дорога (Jedinstwiennaja doroga) i wydaje kolejne dwie płyty pod tym samym tytułem co pierwsza.

W 1975 roku przeprowadza sie na Małą Gruzińską 28. W tymże roku ukazuje się pierwsza i jedyna za jego życia książkowa publikacja wierszy, a Teatr na Tagance po raz pierwszy wyrusza za granicę – do Bułgarii. Wysocki występuje w telewizji sofijskiej, a także nagrywa autorską płytę, która jednak nie ukazuje się za jego życia. W tym roku występuje m.in. wWiśniowym sadzie Czechowa, a także filmach Единственная i Бегство Мистера Мак-Кинли.

W 1976 roku spektakl Hamlet otrzymuje pierwszą nagrodę na Dziesiątym Belgradzkim Międzynarodowym Festiwalu "Bitef". Wysocki kręci film Сказ про то, как царь Петр арапа женил. Wydaje trzy autorskie płyty: Pieśni, Pieśni Wladimira Wysockowo i Pieśni-ballady z filmu Бегство Мистера Мак-Кинли.

Rok 1977 to nowe sukcesy Hamleta, w postaci nagrody francuskiej krytyki za najlepszy spektakl zagraniczny. W tym samym roku wychodzi jedyna za życia artysty broszura na temat jego twórczości kinowej. Wysocki występuje w epizodzie w filmie węgierskim Ők ketten (One dwie) Márty Mészáros. Był to jedyny film, w którym pojawił się na ekranie razem z żoną Mariną Vlady. W bajce Alicja w krainie cudów wg Carrolla gra papugę i orzełka Eda. We Francji wychodzą trzy płyty długogrające Wysockiego.

W październiku 1978 w telewizji w Groznym ukazuje się wywiad z Wysockim. W styczniu występy w Berlinie. W 1979 roku Wysocki wyjeżdża z koncertami do USA i Kanady. 25 lipca przeżywa śmierć kliniczną w Bucharze, wUzbekistanie. Wysocki nadal pracuje; ukazuje się kolejny wywiad z artystą (telewizja w Piatigorsku); rola Swidrygajłowa w Zbrodni i karze. Ukazuje się płyta Баллады и песни (Ballady i pieśni).

Rok 1980 – ostatni rok życia Wysockiego. Uzależnienie od środków pobudzających nadwerężyło jego siły, nie zgadza się jednak na żadne kompleksowe leczenie. Stopniowo narasta bariera między nim i Mariną. Wysocki miota się, wyraźnie nie mogąc odnaleźć się w swej własnej niemocy. Jedyny występ w telewizji centralnej: pieśni z komentarzem. Niestety, program nie ukazał się za życia artysty. W czerwcu Hamlet otrzymuje pierwszą nagrodę na Drugim Międzynarodowym Festiwalu "Warszawskie Spotkania". Jeszcze jedna rola – Don Juana w filmie Maleńkie tragedie. 16 lipca – ostatni występ dla szerokiej publiczności w podmoskiewskim Kaliningradzie (obecnie Korolow).

Laureat Nagrody Państwowej ZSRR z 1987 (pośmiertnie).

Śmierć

18 lipca Wysocki nadal gra w Hamlecie. Najbliżsi przyjaciele zastanawiają się, jak go hospitalizować. Zwlekają ze stanowczymi krokami. 23 lipca ma kolejną zapaść, jest plan podłączenia go do respiratora, ale wszystko się przedłuża, Wysocki nie chce współpracować z lekarzami. 24 lipca miota się po domu, chwytając za serce. Mówi do matki: "Dziś umrę". Wieczorem przyjeżdża zaprzyjaźniony lekarz, Anatoli Fiedotow. Niestety akurat w chwili, gdy jest najbardziej potrzebny – w czasie, gdy Wysocki ma ciężki zawał – Fiedotow przysypia. Nad ranem 25 lipca Wysocki umiera.