Boudika

Boudika, inaczej Budyka, Boadicea lub Boudicca (ur. 22 n.e., zm. 61 n.e.; jej imię oznacza Zwycięstwo) – królowa Icenów zamieszkujących wschodnią Brytanię. Wykorzystując nieobecność rzymskiego namiestnika Brytanii, Swetoniusza Paulinusa, który w tym czasie oblegał twierdzę druidów Mona na wyspie Anglesey, przy północnym wybrzeżu Walii, około 60 roku n.e. wznieciła powstanie przeciw Rzymianom, odpowiadając w ten sposób na falę terroru i poniżeń, jaka stała się udziałem Icenów po śmierci jej męża Prasutagusa.

„

Była bardzo wysoka i wyglądała groźnie. Patrzyła srogo, a mówiła ochryple. Wspaniałe włosy bujnie spływały na jej biodra. Do ubioru − niezmiennie nosiła wspaniałą złotą kolię wokół szyi i wielobarwną tunikę. Na tym gruby płaszcz spięty broszą. Gdy przemawiała, chwytała włócznię, aby jeszcze bardziej przestraszyć patrzących.

”— Kasjusz Dion Kokcejanus "Historia rzymska" 62, 2

 

Życiorys

Inwazja Rzymian

Król Prasutagus po inwazji Rzymian na Brytanię w 43 r. sprzymierzył się z nimi i pomógł im podbić sąsiednie królestwo Trynobantów. Następnie jego państwo stawało się coraz bardziej podporządkowane Rzymowi, a on sam chętnie zadłużał się u bogatych Rzymian na czele z Seneką. Ponieważ nie miał męskiego potomka, który mógłby objąć tron (z Boudiccą miał 2 córki), to w testamencie zapisał swe królestwo Rzymowi i córkom. Zapisywanie w testamencie państw Rzymowi było ówcześnie powszechną praktyką wśród władców państw sprzymierzonych z Rzymem, niemających następcy. W takiej sytuacji państwo rzymskie spłacało długi zmarłego władcy oraz zapewniało zamożne życie członkom jego rodziny, szczególnie tym, którzy mogliby pretendować do tronu. Osoby te (i ich potomkowie) szybko otrzymywały obywatelstwo rzymskie, romanizowały się i wchodziły w skład arystokracji prowincjonalnej. Natomiast wszystkie koszty z tym związane Rzymianie odzyskiwali potem z podatków ściąganych od mieszkańców nowowcielonego terytorium. Dlatego też Prasutagus mógł liczyć, że podobnie będzie z Boudiccą i obiema nastoletnimi córkami. Niestety, nowy prokurator Brytanii Catus Decianus postanowił "zaoszczędzić" wydatków Rzymowi. Najpierw na poczet długów zmarłego nakazał skonfiskować majątek Boudiki, a gdy ta protestowała, kazał ją wychłostać. Później rozkazał publicznie zgwałcić obie córki — wynikało to ze zwyczajów Brytów, gdzie kobieta niebędąca dziewicą nie miała szans na małżeństwo z mężczyzną o podobnym lub wyższym statusie społecznym. Wykluczyło to ewentualne pretensje do tronu przedstawicieli arystokracji Icenów po poślubieniu córek Boudiki.

Powstanie

Boudika doprowadziła do porozumienia między plemionami Brytów z terenu południowej i zachodniej Anglii i poprowadziła powstanie. W ok. 61 roku n.e. łupem powstańców padło Camulodunum (dzisiejsze Colchester), potem Londinium (dzisiejszy Londyn) i na koniec Verulamium (dzisiejsze St Albans) — w tych trzech miastach zginęło od 50 do 80 tys. Rzymian (głównie ludności cywilnej, w tym kobiet i dzieci). Catus Decianus początkowo wysłał do obrony Camulodunum tylko 200 żołnierzy, którzy nie mogli zapobiec zniszczeniu miasta. Potem Catus Decianus zbiegł z Brytanii i nie jest już wymieniany w źródłach. Po zniszczeniu Camulodunum przeciw powstańcom wyprawił się Legion IX Hispana, który jednak został zaskoczony przez nich podczas przemarszu i w większości wybity (ocalała tylko kawaleria, która zdołała się przebić). Swetoniusz Paulinus powróciwszy z Mony rozpoczął organizację oporu, ale nie zdołał zebrać wystarczających wojsk i dlatego nakazał swoim wojskom opuścić Londinium, które zostało zniszczone.

Klęska Boudiki

Po zniszczeniu Verulamium Swetoniusz Paulinus zebrał resztki IX Legionu oraz Legion XIV Gemina i Legion XX Valeria Victrix (Legion II Augusta nie dotarł do tych wojsk, bo jego dowódca z zazdrości o sławę wojenną Swetoniusza Paulinusa celowo opóźniał wymarsz). Siły te wraz z wojskami pomocniczymi liczyły około 10 000 żołnierzy. Armia Boudicci liczyła nawet ponad 200 000 osób (ale większość z nich stanowili niewojownicy, kobiety i dzieci). Nie jest znane dokładne miejsce decydującej bitwy, ale najczęściej jest ona umieszczana na drodze pomiędzy Londinium a Vicuronium (dziś Wroxeter). Rzymianie ustawili się w przesmyku pomiędzy gęstymi lasami, zabezpieczającymi ich skrzydła. Naprzeciw nich stanęła armia Boudiki, na której tyłach stanęły wozy z kobietami i dziećmi, które chciały oglądać pogrom Rzymian. Jak podaje Tacyt, Boudika wygłosiła podniosłą mowę, w której stwierdziła, że planuje zwyciężyć albo umrzeć, natomiast Swetoniusz Paulinus wygłosił mowę z czysto praktycznymi wskazówkami do żołnierzy. Brytowie rozpoczęli serię frontalnych ataków, które załamywały się pod gradem pil, miotanych przez Rzymian, a jeśli nawet powstańcy docierali do linii przeciwników, to szybko byli wybijani przez legionistów (Brytowie tradycyjnie preferowali indywidualne pojedynki pomiędzy wojownikami, podczas gdy legioniści byli szkoleni do walki w szyku i ścisku, jak było w tej bitwie). Po odparciu tych ataków Swetoniusz Paulinus nakazał legionistom uderzyć na Brytów, których skrzydła równocześnie zaatakowała rzymska kawaleria. Powstańcy zaczęli uciekać, ale stojące z tyłu wozy im to utrudniały, tak że Rzymianie mogli spokojnie ich wybijać — miało zginąć co najmniej 80 000 Brytów (w tym niemało kobiet i dzieci). Wojska Swetoniusza Paulinusa miały stracić tylko 400 ludzi.

Według Tacyta Boudicca i jej córki po bitwie popełniły samobójstwo za pomocą trucizny, natomiast piszący później Kasjusz Dion podaje, że po bitwie próbowały one zebrać rozbitą armię powstańców i padły ofiarą epidemii. Samobójstwo popełnił też dowódca II Legionu.

Swetoniusz Paulinus dokonał potem pacyfikacji Icenów i innych Brytów popierających powstanie, a następnie został odwołany przez cesarza Nerona z Brytanii (przyczyną było zarówno okrucieństwo Swetoniusza Paulinusa, jak i zazdrość Nerona o jego sukcesy).

Boudika w kulturze masowej

Pomnik Boudiki, przedstawiajacy ją na rydwanie wraz z dwiema córkami, został stworzony w XIX wieku i stoi dziś przy moście westminsterskim. Jest jednym z najbardziej znanych symboli Londynu. William Cowper poświęcił jej balladę zatytułowaną Boadicea, również Enya oddaje jej cześć w utworze również zatytułowanym Boadicea (album The Celts), Alfred Tennyson poemat, a Fletcher i Beaumont napisali tragedię Bonduca, opartą na Kronikach Holinsheda, której premiera odbyła się przed 1619 rokiem. W 2003 roku wydana została bestsellerowa tetralogia pt. Boudica, epicka opowieść o losach Boudiki, bazującą na faktach historycznych. Jej autorką jest Manda Scott. Powstał również film pod tytułem Boudica (w USA The Warrior Queen) z 2003 roku. W Civilization V: Bogowie i królowie Boudika jest liderem cywilizacji Celtów