Warszawa, Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Cmentarz Wojskowy w Warszawie (określany też potocznie jako "Powązki Wojskowe") – warszawski cmentarz komunalny przy ul. Powązkowskiej 43/45.

Cmentarz znajduje się w północno-zachodniej części Powązek (administracyjnie leży w dzielnicy Żoliborz). Od strony południowej przylega do Lasku na Kole, od zachodu ogranicza go Aleja Armii Krajowej, a od północy ul. Powązkowska. Zajmuje powierzchnię 24 ha.

Cmentarz Wojskowy bywa mylony ze starszym Cmentarzem Powązkowskim – określanym potocznie jako Stare Powązki (także po stronie nieparzystej ul. Powązkowskiej, pod numerem 1, z kancelarią ulokowaną naprzeciwko pod numerem 14).

Historia

Został założony w 1912, służył do grzebania zmarłych żołnierzy carskiego garnizonu wojskowego. Jeszcze podczas zaborów oraz I wojny światowej miejsce spoczynku znaleźli tu  żołnierze rosyjscy, niemieccy, węgierscy, chorwaccy, czescy, słowaccy oraz polscy.

W 1921 cmentarz uzyskał rangę Cmentarza Wojskowego. Spoczęli w nim uczestnicy powstań:

• listopadowego
• styczniowego
• wielkopolskiego
• powstań śląskich
• bohaterowie wojny polsko-bolszewickiej i walk o granice RP,
• żołnierze polegli we wrześniu 1939 r.
• powstańcy warszawscy.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne przekazały cmentarz Ludowemu Wojsku Polskiemu, zmieniając jego przeznaczenie na miejski cmentarz bezwyznaniowy. Wokół tzw. Alei Zasłużonych pochowano przede wszystkim przedstawicieli nowej władzy, wojskowych najwyższych stopni i dyspozycyjnych przedstawicieli świata nauki i kultury. O tym etapie historii cmentarza świadczą napisy "towarzysz" na większości nagrobków zgrupowanych po obu stronach Alei Zasłużonych, która znajduje się na przedłużeniu alei głównej.

W 1964 doszło do połączenia Cmentarza Wojskowego z powstałym po II wojnie światowej Miejskim Cmentarzem Bezwyznaniowym, w wyniku czego obiekt zmienił nazwę na Cmentarz Komunalny – Powązki.

W 1998 Rada Miejska Warszawy przywróciła nazwę "Cmentarz Wojskowy" funkcjonującą przed 1964.

Kwatery Cmentarza Wojskowego na Powązkach

Kwatera na Łączce

W otzw. kwaterze „Na Łączce” pochowani zostali pomordowani przez Urząd Bezpieczeństwa w latach 1945–56. Miejsce to znajduje się w pobliżu murów pomiędzy cmentarzem wojskowym i bezwyznaniowym (komunalnym), przy którym UB potajemnie chowało pomordowanych.

Dolinka Katyńska

Dolinka Katyńska na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach jest najważniejszym w Warszawie miejscem upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej.

Kwatera Smoleńska

10 listopada 2010 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach odsłonięto pomnik ku czci ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku, zaprojektowany przez warszawskiego artystę rzeźbiarza Marka Moderaua i znajdujący się w tzw. Kwaterze Smoleńskiej. Integralną częścią upamiętnienia są znajdujące się tam groby 28 ofiar katastrofy.

Kwatera Harcerskiego Batalionu Armii Krajowej „Zośka”

W tej kwaterze, oznaczonej numerem A-20, znajdują się 174 groby, w większości harcerzy – członków Szarych Szeregów i Batalionu „Zośka”, którzy zginęli podczas II wojny światowej, oraz pojedyncze groby cywilne.

Pierwszą osobą pochowaną w tym miejscu (3 kwietnia 1943) był Jan Bytnar „Rudy”, odbity 26 marca w akcji pod Arsenałem. Przy uzyskaniu zgody na jego pochowanie (pod przybranym nazwiskiem Jana Domańskiego) uzyskano jednocześnie zgodę zarządu nekropolii na zajęcie przyległego terenu na kolejne pochówki. Miejsce wskazał Tadeusz Zawadzki „Zośka” za namową ojca Józefa Zawadzkiego.

Cechą charakterystyczną kwatery są ustawione na grobach białe brzozowe krzyże. Prostopadle do linii grobów znajduje się również mogiła symboliczna w formie muru obłożonego czarnym sjenitem. Wyryto na nim dziesiątki nazwisk poległych żołnierzy związanych z Grupami Szturmowymi i Batalionem „Zośka”, którzy nie mają swoich grobów na Powązkach (w większości przypadków ich ciał nie odnaleziono)