Moskwa, Cmentarz przy Murze Kremlowskim

Cmentarz przy Murze Kremlowskim (ros. Некрополь у Кремлёвской стены) – cmentarz pamiątkowy na Placu Czerwonym w Moskwie, położony przy murze Kremla (sam mur pełni rolę kolumbarium). Jest miejscem spoczynku dla wybitnych osób, działaczy (głównie politycznych i wojskowych), naukowców Państwa Radzieckiego. W latach 1920–30 byli tam także chowani komuniści innych narodowości, m.in. John Reed, Sen Katajama, Clara Zetkin.

Historia cmentarza

Cmentarz zaczęto tworzyć w listopadzie 1917 roku, kiedy to na Placu Czerwonym pojawiły się pierwsze zbiorowe groby żołnierzy garnizonu kremlowskiego, ofiar wydarzeń 28 października 1917 roku w Moskwie, poległych w walce po stronie bolszewików (według niektórych danych w tych grobach spoczywa 250-300 ludzi). W 1919 roku na Placu Czerwonym został pochowany Jakow Swierdłow, a jesienią tegoż roku – ofiary wybuchu w Leontiewskim Zaułku.

W 1924 zostało zbudowane mauzoleum Lenina, które stało się centrum cmentarza.

W latach 20. XX wieku przy Murze Kremlowskim pojawiło się jeszcze 15 zbiorowych mogił bojowników rewolucji.

Później na cmentarzu chowano zmarłych należących do dwu następujących grup:

• Szczególnie wybitnych działaczy partii i rządu (Jakow Swierdłow, następnie Michaił Frunze, Feliks Dzierżyński, Michaił Kalinin, Andriej Żdanow, Kliment Woroszyłow, Siemion Budionny, Michaił Susłow, Leonid Breżniew, Jurij Andropow i Konstantin Czernienko), chowanych w pobliżu Muru Kremlowskiego z prawej strony Mauzoleum bez kremacji, w grobach i trumnach. W ten sam sposób pochowano w roku 1961 wyniesione z Mauzoleum ciało Stalina.
• Większość osób, pochowanych przy Murze Kremlowskim od roku 1930 a po lata 1980, kremowano, a urny z ich prochami zamurowano w Murze pod płytami z imieniem i nazwiskiem oraz datami urodzenia i śmierci (dotyczy to niewielkiej liczby 114 osób).

W przypadku, gdy dana osoba została przez partię pośmiertnie osądzona, miejsce jej spoczynku pozostawało niezmienione (np. nie przemieszczono urn z prochami Siergieja Kamieniewa czy Andrieja Wyszynskiego).

Znalazły tu swoje miejsce spoczynku prochy wybitnych lotników (lata 30. i 40.), zmarłych tragicznie kosmonautów (60., 70.), m.in. Jurij Gagarin, znanych uczonych (Aleksandr Karpinski, Igor Kurczatow, Siergiej Korolow, Mstisław Kiełdysz).

Do roku 1976 chowano tu wszystkich posiadających tytuł Marszałka Związku Radzieckiego, jednak potem tego zaniechano.

Autorem architektonicznego kształtu, nadanego cmentarzowi w latach 1946–47 by architekt Isidor Aronowicz Francuz. W latach 1973–74 przeprowadzono rekonstrukcję cmentarza, wtedy też pojawiły się tam elementy granitowe, wazy dla kwiatów; posadzono nowe świerki i odnowiono granity Mauzoleum.

Ostatnim pochowanym na cmentarzu był Konstantin Czernienko (w marcu 1985 roku). Ostatnią osobą, której prochy zostały umieszczone w Murze Kremlowskim, był zmarły w grudniu 1984 Dmitrij Ustinow. Latem 2013 roku, po otwarciu podmoskiewskiego Federalnego Cmentarza Wojskowego, mającego pełnić funkcję narodowego panteonu, pojawiła się możliwość, że zwłoki i prochy osób pochowanych na Cmentarzu przy Murze Kremlowskim, mogą w przyszłości zostać przeniesione właśnie tam.