Gdańsk, Cmentarz Garnizonowy

Cmentarz wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa gdańskiego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Powierzchnia obiektu wynosi 2,19 ha.

W obecnych granicach Cmentarz Garnizonowy istnieje od 1947 roku. Wówczas to na przyległym terenie Cmentarza Związku Wolnoreligijnego wybudowano Cmentarz Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich, a pozostałą część, od strony ul. Giełguda, włączono do Cmentarza Garnizonowego.

Z trzech cmentarzy
Powierzchnia 2,19 ha cmentarza obejmuje tereny trzech istniejących tu dawniej cmentarzy: położonego w górnej części historycznego Cmentarza Garnizonowego, założonego w latach 90. XIX wieku od strony obecnej ul. Dąbrowskiego nowego cmentarza szpitalnego, przy ewangelickim kościele p.w. Bożego Ciała (obecnie Parafia Polskokatolicka) oraz niewielkiego fragmentu powstałego na początku XX wieku Cmentarza Związku Wolnoreligijnego.

Zabytki
Na cmentarzu zachowała się zabytkowa neogotycka drewniana kaplica przedpogrzebowa 1896 roku, poddana renowacji w latach 90. ubiegłego wieku i zbudowany w podobnym stylu dom grabarza. 

Żywym elementem łączącym przeszłość i teraźniejszość cmentarza jest zabytkowy drzewostan cmentarny w formie alei lipowych, wiązowych i jesionowych oraz pojedynczych starych drzew zwisłych odmian wiązów i jesionów, jakie zachowały się na kwaterach grzebalnych. Cmentarz wpisany do rejestru zabytków. 

Nowe chowania
Po II wojnie Światowej cmentarz funkcjował jako otwarty cmentarz komunalny do 1956 roku. Pojedyncze pochówki dokonywane były jeszcze do 1959 roku, a w 1961 roku cmentarz został zamknięty do pochówków zmarłych. Ponownie otwarty do chowania zmarłych w 1995 roku, został szybko zapełniony nowymi grobami lokalizowanymi głównie na opuszczonych grobach z lat 50. ubiegłego wieku i miejscach zwolnionych po licznych ekshumacjach. Aktualnie, po wykorzystaniu do tradycyjnych pochówków ziemnych wszystkich miejsc grzebalnych z odzysku po likwidacji opuszczonych grobów, chowania zmarłych wykonywane są jako dochowania do istniejących grobów oraz jako pochówki urnowe w przygotowanej na ten cel kwaterze położonej od strony ul. Kolonia Jordana.

Ze współczesnych pochówków na Cmentarzu Garnizonowym, zwracają uwagę groby z pierwszych lat powojennych. Z inskrypcji na nagrobkach można zorientować się, iż pochowani tu zmarli pochodzili z różnych stron Polski. Głównie byli to emigranci z terenów wschodnich, które po II Wojnie Światowej znalazły się w granicach ZSRR. Znamienne jest, iż znaczną część pochówków z pierwszych lat powojennych stanowiły groby dziecięce, co świadczyć może o wysokiej umieralności dzieci w tym czasie.

Po ponownym otwarciu cmentarza do pochówków, wydzielono w 1995 roku na Cmentarzu Garnizonowym Kwaterę Wojskową do pochówków zmarłych żołnierzy zawodowych z Garnizonu Gdańsk oraz Kwaterę Kombatancką. Istnieje też w górnej części Kwatera Muzułmańska.

Kwatera Kombatancka (Kwatera grzebalna Porozumienia Niepodległościowych Związków Kombatanckich)
Na Cmentarzu Garnizonowym, od strony ul. Giełguda, została wydzielona w 1995 roku kwatera grzebalna Porozumienia Niepodległościowych Związków Kombatanckich z siedzibą w Gdańsku, w obrębie której chowani są zmarli ze środowisk kombatanckich niepodległościkowych. Wystrój tej kwatery stanowi pomnik z ziemią z pól bitewnych w formie częściowo oszlifowanego głazu granitowego z wykutymi krzyżem i orłem WP, tablica „Bóg – Honor – Ojczyzna” oraz tablicą: „Cześć wam zdziesiątkowanym w ciężkich bojach, więzieniach, Wam braciom nie uznanym, żywą Polskę niosącym w sumieniach” (Fragment wiersza legionisty I Brygady Edwarda Słońskiego z 6 sierpnia 1919 r.). W 1998 roku pomnik ten został wzbogacony o dwa głazy upamiętniające: dawnych obrońców Polski i Gdańska, obrońców Ojczyzny, którzy polegli lub zostali zamordowani, ale ich miejsca pochówku nie są znane lub nie istnieją.

Dysponent: Porozumienie Niepodległościowych Związków Kombatanckich z siedzibą w Gdańsku, ul. Wały Piastowskie 24, 80-855 Gdańsk.
Kontakt: Władysław Dobrowolski tel. (58) 30-84-440.

Kwatera Wojskowa (do chowania zmarłych żołnierzy Wojska Polskiego)
Z kwaterą tą sąsiaduje kwatera 5/X – całkowicie zapełniona grobami, współczesna kwatera wojskowa, na której w latach 1995–2005 chowano zmarłych zawodowych wojskowych żołnierzy Wojska Polskiego z Garnizonu Gdańsk.

Dysponent: Wojewódzki Sztab Wojskowy w Gdańsku, ul. Do Studzienki 45, 80-206 Gdańsk-Wrzeszcz.
Kontakt: Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego J. Sylwester tel. (58) 34-82-678. 

Kwatera Wojenna Żołnierzy Niemieckich (Kwatera Żołnierzy Niemieckich poległych II Wojnie Światowej
Na historycznej kwaterze IX cmentarza utworzono w latach 1999–2000 (otwarta 21.08.2000 r.) kwaterę grzebalną żołnierzy niemieckich poległych w czasie II Wojny Światowej. Na kwaterę tą ekshumowane są z miejsc odnalezienia i polowych cmentarzy w północnej Polsce szczątki żołnierzy niemieckich, którzy zginęli w latach 1939–1945. Pierwsza, większa dokonana na tą kwaterę ekshumacja dotyczyła szczątków żołnierzy niemieckich pochowanych w kwietniu 1945 roku na Wyspie Sobieszowskiej. Od powstania kwatery do końca 2008 roku złożono na niej szczątki 366 żołnierzy niemieckich ekshumowanych z cmentarzy polowych położonych w następujących miejscowościach Pomorza: Chwaszczyno, Czarna Woda, Gdynia-Chylonia, Gdynia-Wiczlino, Sopot, Gdańsk-Sobieszewo, Gdańsk-Wisłoujście, Kmiecin, Płociczno, Rębielcz. W obrębie kwatery znajduje się granitowy pomnik upamiętniający z napisem w językach niemieckim i polskim - „TU SPOCZYWAJĄ ŻOŁNIERZE NIEMIECCY WOJNY 1939–1945 – DLA ICH UPAMIĘTNIENIA ORAZ OFIAR WSZYSTKICH WOJEN” oraz na obrzeżu od strony historycznego Pomnika Policjantów Gdańskich głaz upamiętniający osoby cywilne pochodzenia niemieckiego pochowane na zlikwidowanych cmentarzach gdańskich.

Dysponent: Fundacja „Pamięć”, z siedzibą przy ul. Miedzianej 3a/2 00-814 Warszawa, tel. +48 022 654 21 61, działająca na rzecz Niemieckiego Narodowego Związku Opieki nad Grobami Ofiar Wojennych w Kassel i Związku Mniejszości Niemieckiej w Gdańsku, ul Waryńskiego 36, 80-433 Gdańsk, tel . +48 0 58 341 14 27.

Kwatera Żołnierzy Niemieckich z okresu I Wojny Światowej 1914–1918
Historyczna kwatera żołnierzy pruskich z okresu wojny prusko-francuskiej w 1870 roku, położona w górnej, historycznej części cmentarza (w południowo-wschodnim rogu cmentarza), od strony ulic Dąbrowskiego i Kolonia Jordana. Na kwaterze tej chowani byli zabici i zmarli od ran żołnierze pruscy oraz zmarli jeńcy wojenni różnych narodowości. W jej obrębie znajduje się grób z żeliwnym krzyżem gen. Erdmanna von Belden z 1856 roku.

Pierwotnie groby żołnierskie usytuowane były rzędami, jako groby ziemne, uformowane w obrysie kostką kamienną, starsze z nich posiadały pomnik ze sztucznego kamienia w formie ściętego pnia drzewa z tablicą, późniejsze opatrzone były drewnianymi krzyżami na których umieszczone były emaliowane tabliczki zawierające dane zmarłych i daty ich śmierci. Po przejęciu kwatery przez Fundację „Pamięć”, całość kwatery została uporządkowana. Stworzono nowy wystrój kwatery, w formie pola trawnikowego z grupami symbolicznych, granitowych krzyży, zachowując jednocześnie kilka historycznych nagrobków, pochowanych tam wyższych rangą wojskowych pruskich. 

Dysponent: Fundacja „ Pamięć” z siedzibą przy ul. Miedzianej 3a/2 00-814 Warszawa, tel.+48 022 654 21 61, działająca na rzecz Niemieckiego Narodowego Związku Opieki nad Grobami Ofiar Wojennych w Kassel .

Marynarze z  „Magdeburga"
Wymieniając groby wojskowe na Cmentarzu Garnizonowym, nie sposób pominąć istniejącego nadal w pierwotnej formie historycznego grobu z okresu I Wojny Światowej, 15 marynarzy niemieckich z krążownika „Magdeburg”, który zatonął 26.08.1914 roku od wybuchu miny morskiej w Zatoce Ryskiej. W przededniu II Wojny Światowej, pod pretekstem złożenia hołdu marynarzom z tego okrętu wszedł 25.08.1939 roku do Portu Gdańskiego pancernik „Schlezwig-Holstein”, ostrzeliwujący 1 września 1939 roku polską Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte.

Źródło: http://www.cmentarze-gdanskie.pl