Lwów, Cmentarz Łyczakowski (Lützenhofer Friedhof)

Cmentarz Łyczakowski – najstarsza zabytkowa nekropolia Lwowa, położona we wschodniej części miasta na malowniczych wzgórzach wśród specjalnie zaprojektowanego, starego drzewostanu tworzącego szereg alei. Jest miejscem pochówku wielu zasłużonych dla Polski i Ukrainy ludzi kultury, nauki i polityki. Na cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków o wysokiej wartości artystycznej, przedstawiających alegoryczne postaci i wizerunki zmarłych, a także liczne kaplice, edykuły, kolumny i obeliski, w różnych stylach.

Historia

Został założony w 1786. Jest jedną z najstarszych nekropolii istniejących w Europie do dziś. Dla porównania: Powązkowski w Warszawie w 1790, Cmentarz na Rossie w Wilnie został oficjalnie otwarty 6 maja 1801 r., Rakowicki w Krakowie i Père-Lachaise w Paryżu w 1803.

W miejscu obecnego cmentarza istniał już w XVI wieku cmentarz dla zmarłych na dżumę, podczas gdy innych zmarłych, aż do czasów cesarza Józefa II, grzebano na cmentarzach przykościelnych. Po I rozbiorze Polski Lwów znalazł się w zaborze austriackim. W 1783 wydano dekret cesarski nakazujący likwidację dotychczasowych cmentarzy i wytyczenie nowych, poza obrębem miast. Każda z dzielnic Lwowa miała swój cmentarz – w ten sposób powstały cmentarze: Łyczakowski, Gródecki, Stryjski i Żółkiewski (po 100 latach trzy ostatnie zlikwidowano, otwierając w ich miejsce największy terytorialnie lwowski Cmentarz Janowski, zajmujący 45 ha). Powiększany wielokrotnie zajmuje ponad 40 ha i podzielony jest na 86 pól grobowych poprzecinanych siecią alejek. Obecny wygląd cmentarz otrzymał w 1855, a od 1885 zaczęto prowadzić dokładne księgi cmentarne, pozwalające ustalić miejsce pochówku. Znajduje się tu ok. 300 tys. mogił w tym ok. 2 tys. ma formę kamiennych grobowców, natomiast 23 kaplice grobowe. Na grobach wzniesiono ok. 500 posągów i płaskorzeźb.

Rzeźbiarze

Groby wybitnych osób znajdują się przy alei głównej, obiegającej eliptycznie cały cmentarz. Najstarsze nagrobki pochodzą z XVIII wieku. Na niektórych zachowały się empirowe i klasycystyczne rzeźby Antona, Jana i Leopolda Schimserów oraz Hartmana Witwera. Nowsze nagrobki są autorstwa Tomasza Dykasa, Abla Marie Periera, Leonarda Marconiego, Juliana Zachariewicza, Parysa Filippiego, Cypriana Godebskiego, Tadeusza Barącza, B. Wiktora, St. R. Lewandowskiego, St. K. Ostrowskiego, Juliana Markowskiego i innych

Groby Polaków

Naprzeciw głównego wejścia stoi kilka okazałych grobowców znanych lwowskich rodzin, wśród nich neoromantyczna kaplica przemysłowców Baczewskich i Morawskich.

Na lewo od głównego wejścia stoi pomnik poety Seweryna Goszczyńskiego z wyrzeźbioną siedzącą postacią wieszcza, dalej grupa pomników zasłużonych obywateli, wśród nich pomnik prof. Piotra Chmielowskiego dłuta Stanisława Ostrowskiego, obelisk z lwem (dłuta Juliana Markowskiego i Tadeusza Barącza) poświęcony pułkownikowi Julianowi Konstantemu Ordonowi, prezydenta miasta Michała Michalskiego, działacza narodowego Stanisława Szczepanowskiego, jednego z twórców „Sokoła” Antoniego Durskiego, autora „Katechizmu Polskiego Dziecka”, wieloletniego zasłużonego pracownika Ossolineum – Władysława Bełzy, artystki dramatycznej Anny Gostyńskiej.

Na prawo od głównego wejścia pozostawiono miejsce dla grobów uczonych, literatów i działaczy ruskich. Znajduje się tu grobowiec jednego z pierwszych poetów ukraińskich Markiana Szaszkiewicza (1811−1843), pisarza Włodzimierza Barwińskiego (zm. 1855), uczonych: Izydora Szaraniewicza, Iwana Lewińskiego, Edgarda Ogonowskiego, Jevhena Petruszewycza (prezydenta ZURL), studenta Adama Kocki – ofiary walk na Uniwersytecie Lwowskim w 1910. Na Cmentarzu Łyczakowskim spoczęli też w specjalnym grobowcu metropolici greckokatoliccy.

Za grobami działaczy ruskich znajduje się duży grobowiec (autorstwa Parysa Filippiego i Abla Marie Periera) pisarza i historyka Karola Szajnochy, a po przeciwnej stronie ukraińskiego poety Iwana Franki, zaś nieco dalej dwa groby arcybiskupów ormiańskich: Izaaka Isakowicza i Samuela Cyryla Stefanowicza.

W polu 14 jest zlokalizowany grób Wincentego Leona Szeptyckiego, generała z roku 1831 i oficera wojsk napoleońskich, gen. Benedykta Kołyszki (zm. 1834), w polu 4 zaś groby dwóch weteranów, którzy żyli powyżej 100 lat – Franciszka Zaremby (zm. 1863) i Antoni Antoniego Pióreckiego (zm. 1870).

Wiele wartościowych pomników znajduje się w południowo-zachodniej części cmentarza, między główną aleją a ulicą św. Piotra. W polu 69 zwraca uwagę rzeźba młodej kobiety na łożu śmierci dłuta Juliana Markowskiego.

W polu 70 znajduje się pomnik z oryginalnym krzyżem kamiennym na miejscu śmierci 14-letniego Jurka Bitschana, jednego z Orląt Lwowskich, poległego 21 listopada 1918 w obronie Lwowa. Nieco dalej znajdziemy okazałe, pseudoromańskie mauzoleum rodziny Baczewskich, projektowane przez Władysława Halickiego.

W kwaterze 71 znajdują się groby powstańców z 1831 ze skromnymi żelaznymi krzyżami oraz zbiorowym sarkofagiem z napisem „Weteranom wojska polskiego 1830-1831”.

W tylnej części cmentarza aleja główna okrąża „Górkę” powstańców 1863, gdzie w oddzielnej kwaterze, znaczonej oryginalnymi stalowymi krzyżami, pochowani są uczestnicy powstania styczniowego, między innymi Bronisław Szwarce, członek Rządu Narodowego, chorąży Szymon Wizunas Szydłowski, zoolog Benedykt Dybowski.

Na cmentarzu znajduje się także kilka grobów weteranów insurekcji kościuszkowskiej. Chodzi w szczególności o grób Wincentego Szeptyckiego – generała z 1831 roku i oficera wojsk napoleońskich, oznaczonego żelaznym sarkofagiem empirowym. Za nim znajduje się krzyż kamienny wskazujący grobowiec gen. Benedykta Kołyszki (†1834). Niedaleko znajdują się także groby dwóch weteranów insurekcji kościuszkowskiej: Franciszka Zaręby (†1863) i Antoniego Pióreckiego (†1870), którego pogrzeb stał się ogromną manifestacją patriotyczną. Groby te były otoczone szczególną czcią w okresie międzywojennym.

Od wiosny 1919 w części cmentarza od strony Pohulanki utworzono Cmentarz Obrońców Lwowa (potocznie zwany „Cmentarzem Orląt Lwowskich”) dla poległych w wojnach z Ukraińcami i bolszewikami w latach 1918-1920.