Monte Cassino, Polski Cmentarz Wojenny

Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino – nekropolia polskich żołnierzy poległych w bitwie o Monte Cassino w okresie od 11 do 19 maja 1944 roku.

Cmentarz powstał na przełomie lat 1944-1945 pod kierownictwem inż. Tadeusza Muszyńskiego według projektu architektów Wacława Hryniewicza i Jerzego Skolimowskiego. Inicjatywa budowy wyszła ze strony środowiska polskich żołnierzy, uczestników bitwy o klasztor na Monte Cassino. Zbudowano go na płaskim siodle, zwanym w czasie bitwy "Doliną Śmierci", pomiędzy Monte Cassino i wzgórzem "593", a więc w miejscu najbardziej wymownym. To właśnie przez "Widmo", "Głowę Węża" i "593" szły główne natarcia polskich batalionów. Na wzgórzach „593” i „575” wzniesiono pomniki ku czci poległych z 3 Dywizji Strzelców Karpackich i 5 Kresowej Dywizji Piechoty. Budowę cmentarza nadzorował inż. Roman Wajda.

Uroczyste oddanie cmentarza nastąpiło 1 września 1945 r. z udziałem przedstawicieli rządu polskiego na uchodźstwie oraz dowództwa wojsk alianckich. Wśród wzgórz okalających Monte Cassino znaleźli spoczynek żołnierze II Korpusu generała Władysława Andersa, którzy oddali życie w krwawej bitwie o otwarcie wojskom sprzymierzonych drogi na Rzym.

Tak opisywał przed laty to miejsce Melchior Wańkowicz: ”Schodami wchodzimy na wielkim łukiem zatoczone plateau, kryte trawertynem (co to z niego zbudowane jest Koloseum). Wejścia pilnują w trawertynie rzeźbione przez profesora Cambelottiego dwa ogromne orły na trzymetrowych pilastrach, o potężnych szponach, o skrzydłach husarskich, przypominające Szukalskiego. Pośrodku liczącego tysiąc czterysta metrów kwadratowych plateau szesnastometrowy krzyż Virtuti Militari z wiecznie płonącym zniczem. Plateau otacza amfiteatr dziewięciu tarasów ułożonych z wapiennych głazów. Na każdym tarasie w dwuszeregu groby – na każdym krzyż z szarokremowego trawertynu i płyta z głęboko wkutym napisem... Idzie się ku nim z dołu, od tego wielkiego krzyża Virtuti Militari monumentalnymi białymi schodami czterdziestosiedmiometrowej szerokości. Na najwyższym tarasie bryła głazu – ołtarz – i po murze oporowym kute godła oddziałów. A wyżej, na zboczu wznoszącym się ku 593 – krzyż z żywopłotu; ramię jego – pięćdziesiąt metrów; środek jego – orzeł, płaskorzeźba w kamieniu montecassińskim o wymiarach sześć na siedem metrów...”.

Spoczywa na nim 1072 poległych żołnierzy Rzeczypospolitej wszystkich jej wyznań: katolików, grekokatolików, prawosławnych, protestantów, żydów i mahometan w większości wyprowadzonych przez gen. Andersa z "nieludzkiej ziemi", z sowieckich obozów koncentracyjnych Gułagu.

Każdego roku, 18 maja, w rocznicę bitwy organizowane są tu uroczystości upamiętniające to zwycięstwo oręża polskiego. W okresie istnienia PRL uroczystości organizowane były głównie przez Stowarzyszenie Kombatantów Polskich we współpracy z Rządem RP na Uchodźstwie. Regularnie brały w nich udział reprezentacje rządu włoskiego i miasta Cassino. W 1994 po raz pierwszy wziął w nich udział prezydent RP z Warszawy, Lech Wałęsa z udziałem Kompanii Honorowej Wojska Polskiego .

Żołnierze II Korpusu po decyzjach konferencji jałtańskiej podporządkowujących Polskę ZSRR w przeważającej większości nie chcieli wracać do kraju, który uznali za zniewolony. Po powstaniu po wojnie Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia większość z nich pozostała na emigracji w Wielkiej Brytanii i krajach Imperium Brytyjskiego (Kanada, RPA, Związek Australijski, Nowa Zelandia). Inni osiedli w USA, Brazylii, Argentynie. Żołnierze, którzy zawierzając obietnicom władz komunistycznych powrócili do Polski stali się obiektem obserwacji i prześladowań komunistycznych władz bezpieczeństwa (MBP, Informacja Wojskowa).

Generał Władysław Anders, który zmarł w 1970 r. w Londynie, w swej ostatniej woli prosił, by mógł zostać pochowany wśród swoich żołnierzy pod Monte Cassino. Jego grób stanowi dziś centralny punkt cmentarza.

Cmentarz żołnierzy 2 Korpusu po odzyskaniu niepodległości przez Polskę stał się jednym z najważniejszych miejsc pamięci narodowej. Rodacy nie zapominają o poległych pod Monte Cassino żołnierzach, co roku przybywają tu kolejne pielgrzymki, płoną znicze, a setki krzyży ozdobiono różańcami. Cmentarz polskich żołnierzy ozdabiają wykute w kamieniu sentencje "Przechodniu powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie" oraz "Za naszą i waszą wolność my żołnierze polscy oddaliśmy Bogu ducha, ciało ziemi włoskiej, a serca Polsce".

Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino znajduje się pod opieką Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Rada OPWiM prowadzi prace konserwacyjne i remontowe na terenie nekropoli. W latach 2004–2009 siłami Rady dokonano renowacji płaskorzeźb zdobiących cmentarz, odnowiono płyty nagrobne pochowanych tu także gen. Władysława Andersa, arcybiskupa Józefa Gawliny i gen. Bronisława Ducha. Przeprowadzono kompleksową renowację placu centralnego z uwzględnieniem remontu krzyża, wzmocnienia murów i schodów. Stworzono dodatkowy system odprowadzania wody i udrożniono już istniejący. Odnowiono kolejno wszystkie mogiły poległych żołnierzy, odrestaurowano krzyże i uporządkowano okalającą je zieleń.

Cmentarze żołnierzy innych narodowości poległych w bitwie znajdują się w okolicach miasta Cassino – cmentarz angielski (5 tys. żołnierzy) oraz niemiecki (ok. 20 tys. żołnierzy). Na cmentarzu brytyjskim pochowani są też żołnierze jednostek kanadyjskich, nowozelandzkich i Gurkhowie.

Lista pochowanych na cmentarzu Monte Cassino:

http://www.cmentarzmontecassino.com.pl/Lista.htm