Warszawa, Pałac Prezydencki

Pałac Prezydencki w Warszawie (wcześniejsze nazwy: Koniecpolskich, Radziwiłłów, Lubomirskich, Namiestnikowski, Rady Ministrów) – zabytkowy pałac w Śródmieściu Warszawy przy ul. Krakowskie Przedmieście 46/48. Od 1994 oficjalna siedziba Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Pałac Prezydencki jest największym pałacem w Warszawie. Monumentalny gmach, znajdujący się pomiędzy kościołem pokarmelickim a hotelem Bristol, składa się z czterokondygnacyjnego korpusu głównego oraz dwóch dwukondygnacyjnych skrzydeł bocznych. Był wielokrotnie przebudowywany. Swój obecny wygląd zewnętrzny uzyskał na początku XIX wieku.

Historia

Pałac do 1818 roku

Pierwotnie był to barokowy pałac w stylu rezydencji genueńskich, z pierwszym w Warszawie ogrodem typu włoskiego, schodzącym aż do Wisły (płynącej w tamtych czasach u podnóża skarpy), przy którym znajdowała się przystań dla statków. Projektantem pałacu był najprawdopodobniej Constantino Tencalla – ówczesny nadworny architekt króla Władysława IV, autor m.in. kolumny Zygmunta. Budowę rozpoczął w 1643 hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski, z przeznaczeniem na swoją warszawską rezydencję (jego główną siedzibą były Brody). Zmarł jednak w 1646, a prace dokończył jego syn Aleksander.

Podczas potopu szwedzkiego, w latach 1656–1657, pałac został ograbiony i zdewastowany przez Szwedów oraz wojska Jerzego Rakoczego.

Po śmierci Aleksandra Koniecpolskiego jego syn Stanisław w 1659 sprzedał pałac hetmanowi polnemu i marszałkowi wielkiemu koronnemu Jerzemu Sebastianowi Lubomirskiemu. Jednak już w 1674 pałac przeszedł w ręce Radziwiłłów z linii nieświeskiej, którzy ostatecznie odkupili go w 1685.

W latach 1694–1705 gmach został przebudowany pod kierunkiem Augustyna Locciego, Karola Ceroniego oraz Andrzeja Jeziornickiego, a na początku lat 20. XVIII wieku odnowiono go pod kierunkiem Karola Baya. W 1728 włoski budowniczy Dominik Cioli wyremontował grotę znajdującą się pod pałacem oraz osuszył zawilgocony gmach.

W 1705 w pałacu mieszkał Stanisław Leszczyński.

Za Radziwiłłów gmach był częstym miejscem zgromadzeń publicznych, uczt i balów. Jednym z najbardziej znanych mieszkańców pałacu był książę Karol Stanisław II Radziwiłł zwany Panie Kochanku, najzamożniejszy polski magnat II połowy XVIII wieku i jeden z najbogatszych ludzi ówczesnej Europy. Poróżniony z Czartoryskimi i królem Stanisławem Augustem Poniatowskim Radziwiłł przestał bywać w stolicy, a pałac wynajmowano, co przynosiło spory dochód. W latach 1768–1778 gmach został wynajęty Franciszkowi Ryksowi i zaadaptowany na teatr, w którym specjalną lożę miał także król.

W latach 1755–1762 gmach przebudowano i rozbudowano według wcześniejszego projektu Jana Zygmunta Deybla, w tym okresie powstały m.in. skrzydła boczne pałacu.

Od 1773 w gmachu odbywały się posiedzenia delegacji, która została wyłoniona przez Sejm Rozbiorowy dla przygotowania wspólnie z przedstawicielami trzech mocarstw traktatów I rozbioru Polski.

W 1778 w pałacu odbyła się premiera polskiej opery Nędza uszczęśliwiona, skomponowanej przez Macieja Kamieńskiego, uznawanej za pierwszą polską operę do czasu odkrycia barokowej opery Heca albo polowanie na zająca. W tym samym roku pogodzony z Czartoryskimi Radziwiłł wrócił do Warszawy, jednak budynek musiał niemal siłą przejmować z powrotem od artystów. Pałac został przez księcia odrestaurowany i nadal urządzano w nim wystawne uczty, bale i maskarady. Po śmierci Karola Radziwiłła (1790) pałac odziedziczył czteroletni syn jego przyrodniego brata, Dominik Radziwiłł. Pałac w dalszym ciągu wynajmowano na różne cele, m.in. występowały tutaj polskie, francuskie oraz niemieckie trupy teatralne.

W czasie Sejmu Czteroletniego pałac był siedzibą Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej.

W styczniu 1807 na przedstawieniu sztuki Andromeda gościł w nim Napoleon Bonaparte, a w 1815 w pałacu zatrzymał się car Aleksander I.

W lutym 1818 w pałacu odbył się pierwszy publiczny koncert ośmioletniego Fryderyka Chopina. Mały pianista wykonał fragment koncertu fortepianowego g-moll Adalberta Gyrowetza.

Pałac Namiestnikowski

Pałac pozostawał własnością Radziwiłłów do wiosny 1818, kiedy to został odkupiony przez rząd Królestwa Polskiego z przeznaczeniem na siedzibę namiestnika Królestwa Polskiego, a także na biura i mieszkania niektórych urzędników.

W latach 1818–1819 korpus główny pałacu został gruntownie przebudowany przez Chrystiana Piotra Aignera w stylu klasycystycznym. Zlikwidowano wysoki czterospadowy dach, zastępując go niższym. Usunięto również łamane dachy nad ryzalitami bocznymi oraz półkolisty fronton. Boniowany parter stał się cokołem dla wyższych pięter budynku, które zostały rozczłonowane pilastrami i półkolumnami. Boczne skrzydła zostały przedłużone do linii zabudowy ulicy, przy czym partie dobudowane zostały rozszerzone w stosunku do już istniejących. Na nowo urządzono reprezentacyjne pomieszczenia pierwszego i drugiego piętra, a pomiędzy korpusem głównym a skrzydłem północnym powstała reprezentacyjna klatka schodowa. Pałac zyskał zupełnie nową elewację frontową w porządku korynckim, a na attyce ustawiono 10 alegorycznych figur.

Dziedziniec pałacu został podzielony żelazną kratą z dwiema bramami po bokach na dwie części – dziedziniec honorowy i przeddziedziniec (avant-cour). Ten ostatni był wykorzystywany jako miejsce postoju powozów w czasie wielkich wydarzeń w pałacu. W 1821 na przeddziedzińcu, zamkniętym od strony Krakowskiego Przedmieścia łańcuchami, umieszczono zachowane do dzisiaj cztery kamienne rzeźby leżących lwów. Zostały one wykonane przez współpracującego z Aignerem włoskiego artystę Camillo Landiniego.

Do końca 1823 łączne koszty zakupu, przebudowy i wyposażenia pałacu pochłonęły zawrotną w tamtych czasach sumę 3,6 mln złotych polskich, co sprawiło, że wydatkami ze skarbu Królestwa Polskiego na ten cel zainteresował się senator Nikołaj Nowosilcow, każąc sobie przedstawić ich szczegółowy wykaz.

Od 1818 gmach zaczął być nazywany Pałacem Namiestnikowskim, chociaż de facto był siedzibą tylko jednego namiestnika – gen. Józefa Zajączka, który zamieszkał w pałacu razem ze swoją żoną Aleksandrą z Pernetów Zajączkową. Odbywały się tutaj również posiedzenia Rady Stanu. Po śmierci Zajączka (generał zmarł w pałacu w 1826) w gmachu mieściły się różne urzędy. Po powstaniu listopadowym stracił on na znaczeniu, gdyż oficjalną siedzibą namiestników Królestwa Polskiego (od 1874 generał-gubernatorów warszawskich) stał się Zamek Królewski.

29 listopada 1830 przed pałacem, po odmowie przyłączenia się do powstańców, został zastrzelony generał Maurycy Hauke. W czasie powstania listopadowego w pałacu mieszkał dyktator powstania gen. Józef Chłopicki, rezydował w nim także Rząd Narodowy.

W 1844 w dawnym apartamencie generała Józefa Zajączka zamieszkał prezes Heroldii Królestwa Polskiego Aleksander Colonna-Walewski, a później jego następca Franciszek Potocki.

W 1852 w pałacu wybuchł potężny pożar. Od belki przechodzącej przez komin Sali Balowej zapalił się dach, drugie piętro, a następnie pierwsze piętro gmachu. Walcząca z żywiołem przez wiele godzin Warszawska Straż Ogniowa musiała wzywać na pomoc wojsko, a w okolicznych studniach zabrakło wody. W wyniku pożaru całkowitemu zniszczeniu uległ korpus główny pałacu (ocalały tylko pomieszczenia parteru chronione masywnymi sklepieniami).

Rekonstrukcja pałacu zakończyła się w 1856. Prace we wnętrzach przeprowadzono pod kierunkiem Alfonsa Kropiwnickiego. Osiem nowych figur na attyce (dwie, umieszczone na skraju elewacji, ocalały z pożaru) wykonał Paweł Maliński. Autorem dekoracji sal był Bolesław Podczaszyński. W maju tego samego roku w odbudowanym gmachu odbył się wielki bal wydany na cześć cara Aleksandra II przez obywateli Królestwa Polskiego.

W lipcu 1870 w miejscu przeznaczonym pierwotnie na pomnik księcia Józefa Poniatowskiego odsłonięto w obecności cara Aleksandra II pomnik Iwana Paskiewicza-Erywańskiego.

W latach 1874–1915 pałac zajmowały biura generała-gubernatora warszawskiego, a jego największą salę – Salę Balową – często udostępniano na wystawy. Tutaj, w marcu 1879, po raz pierwszy w Warszawie pokazano obraz Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem. Na fasadzie korpusu głównego umieszczono napis w języku rosyjskim informujący o tym, że pałac jest własnością Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

W latach 1899–1901 wyburzono znajdujący się z prawej strony gmachu późnobarokowy pałac Tarnowskich i w jego miejscu wzniesiono luksusowy hotel Bristol.

Po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan w sierpniu 1915 pałac przejęła administracja niemiecka. W październiku 1917 rozebrano pomnik Iwana Paskiewicza, jednak na dawnym miejscu pozostał cokół monumentu wykonany z ciemnoszarego granitu finlandzkiego. Został on później wykorzystany do budowy pomnika księcia Józefa Poniatowskiego, odsłoniętego w 1923 na placu Saskim. Po usunięciu cokołu w miejscu pomnika urządzono trawnik.

Lata 1918–1939

W 1918–1921 pałac został odrestaurowany według projektu Mariana Lalewicza. W pierwszej kolejności usunięto przepierzenia, warstwy wapna pokrywające malowidła w niektórych apartamentach i zamurowano dodatkowe przejścia, wybite pomiędzy pokojami przez administrację rosyjską pod koniec XIX i na początku XX wieku. Zlikwidowano również drewniany tambur chroniący od przeciągów, ustawiony przed głównym wejściem. Architekt przebudował wiele pomieszczeń, nadając im charakter klasycystyczny, harmonizujący z architekturą Piotra Aignera. Piece kaflowe zastąpiono centralnym ogrzewaniem, uporządkowano również ogród pałacowy opadający tarasami ku Powiślu. Lalewicz nie wprowadził żadnych zmian w elewacji gmachu.

Pałac stał się oficjalną siedzibą premiera i rządu, i zaczął być nazywany Pałacem Rady Ministrów. Prywatny apartament premiera na drugim piętrze korpusu głównego nie był jednak zamieszkiwany na stałe, gdyż w w okresie międzywojennym szefowie rządu zmieniali się stosunkowo często, a po objęciu urzędu zatrzymywali na ogół swoje dotychczasowe mieszkania w Warszawie.

W 1924 zakupiono i przyłączono do pałacu sąsiadującą z jego północnym skrzydłem neorenesansową Kamienicę Karmelitów Bosych przy Krakowskim Przedmieściu 50. Budynek zaprojektowany w 1781 przez Efraima Szregera był kamienicą dochodową zakonu karmelitów bosych do momentu kasaty zakonu w 1864. Swój obecny kształt uzyskał około 1877 w wyniku przebudowy dla Władysława Szancera na podstawie projektu Józefa Dietricha. Podobnie jak sam pałac, kamienica ocalała podczas II wojny światowej. Na jej bocznej ścianie (od strony kościoła pokarmelickiego) zachowała się także przedwojenna tabliczka adresowa Skwer Mickiewicza ze śladami po kulach.

Lata 1939–1945

W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 gmach nie został uszkodzony.

W latach 1941–1942 w pałacu prowadzono prace budowlane w związku z utworzeniem w styczniu 1941 w siedzibie polskiego rządu Deutsches Haus – centralnej placówki społeczno-kulturalnej Niemców w Warszawie. Autorami tej kontrowersyjnej przebudowy, która zatarła dużą część zmian wprowadzonych wcześniej przez Mariana Lalewicza i przywróciła niektórym wnętrzom ich pierwotne cechy barokowe, byli Juliusz Nagórski i Jan Łukasik. Prace wykonano jednak bardzo starannie, zatrudniono przy nich m.in. specjalistów zaangażowanych przed wojną w renowację Zamku Królewskiego.

W skrzydłach bocznych pałacu urządzono luksusowy hotel i restaurację, a w pomieszczeniach dawnej stajni radziwiłłowskiej – piwiarnię. W ówczesnej Sali Jadalnej (obecnie Sala Bankietowa i Biblioteka) ustawiono na postumencie brązową głowę Adolfa Hitlera. Kamiennym lwom Landiniego podwyższono cokoły. W czasie przebudowy na klatce schodowej odkryto malowidła en grisaille z motywami orłów i broni w prostokątnych płycinach. Niemcy chcieli usunąć orły, zostali jednak przekonani przez Polaków, że jest to tylko ulubiony motyw okresu empire, dzięki czemu malowidła ocalały.

W grupie pierwszych gości Deutsches Haus znalazł się gubernator generalny Hans Frank.

W późniejszym okresie okupacji na miejscu dawnego pomnika Iwana Paskiewicza wykopano zbiornik na wodę do celów przeciwpożarowych. W lutym 1944 w Sali Balowej pałacu władze niemieckie wystawiły ciało kata Warszawy Franza Kutschery, który zmarł z ran odniesionych w zamachu w Alejach Ujazdowskich 1 lutego 1944.

Walki toczone w Śródmieściu w 1944 w czasie powstania warszawskiego nie wyrządziły gmachowi żadnych szkód, a wycofujący się Niemcy nie zdążyli wysadzić go w powietrze. Wraz z pałacem Belwederskim oraz gmachem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego należy do nielicznych budynków rządowych w Warszawie, które nie zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Zaginęła jednak w tym czasie większość cennego wyposażenia pałacu.

Lata 1945–1990

W ocalałym budynku w 1945 zainstalowały się biura prezydium Rady Ministrów. Gmach został poddany remontowi i kolejnej przebudowie, która w dużej części przywróciła mu klasycystyczny charakter. Prace przeprowadzono etapami w latach 1947–1952 pod kierunkiem Teodora Bursche, Antoniego Jawornickiego oraz Borysa Zinserlinga. Architekci zaakceptowali niektóre zmiany wprowadzone w czasie przebudowy pałacu na Deutsche Haus. Budynek zyskał również kilka interesujących detali m.in. ozdobne kraty w oknach głównej klatki schodowej z monogramem PRM zaprojektowane przez Henryka Grunwalda.

Budynek służył Radzie Ministrów aż do jej przeniesienia do gmachu w Alejach Ujazdowskich. Później spełniał rolę reprezentacyjną. Był wykorzystywany do różnego rodzaju oficjalnych spotkań, szczególnie o charakterze uroczystym, m.in. tutaj wręczano nominacje profesorskie oraz urządzano noworoczne bale będące spotkaniami władzy z artystami.

W 1965 przed pałacem ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, kopię monumentu Bertela Thorvaldsena z 1832, zniszczonego w grudniu 1944 przez Niemców. Kopia pomnika została ufundowana i wykonana przez Duńczyków na podstawie modelu oryginału, który zachował się w Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze, i pierwotnie ustawiona w 1951 przed Starą Pomarańczarnią w Łazienkach.

W 1955 w pałacu podpisano Układ Warszawski, w 1970 układ o normalizacji stosunków PRL z RFN, a w 1989 toczyły się w nim obrady Okrągłego Stołu.

Po 1990

W 1990 rozpoczął się czteroletni generalny remont pałacu z przeznaczeniem na siedzibę Prezydenta RP i jego Kancelarii. Przebudowano m.in. dawny apartament premiera na drugim piętrze, a w południowo-wschodniej części korpusu głównego urządzono kaplicę.

Po zakończeniu remontu w 1994 pałac otrzymał nową oficjalną nazwę – Pałac Prezydencki. W tym samym roku zamieszkał w nim prezydent Lech Wałęsa, przenosząc się z dotychczasowej siedziby prezydenta w Belwederze. W tym czasie drugie piętro w całości zajmowały prywatne apartamenty prezydenta i jego rodziny, użytkowane następnie przez prezydentów Aleksandra Kwaśniewskiego i Lecha Kaczyńskiego.

Prezydent Bronisław Komorowski wkrótce po swoim wyborze zdecydował się zamieszkać w dużo mniejszym apartamencie na piętrze Belwederu, natomiast dotychczasowe apartamenty w Pałacu zostały przekształcone w powierzchnię biurową. Pałac pozostał jednak miejscem codziennej pracy prezydenta (mieści się tu m.in. jego gabinet), a także głównym miejscem uroczystości z udziałem prezydenta oraz przyjmowania oficjalnych gości.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał w pałacu m.in. Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej (1997), a także ratyfikował akty o przystąpieniu Polski do NATO (1997) i Unii Europejskiej (2003) oraz Traktat lizboński (2009).

W czasie swoich podróży apostolskich do Polski pałac odwiedzili Jan Paweł II (1999) oraz Benedykt XVI (2006).

Po śmierci Lecha Kaczyńskiego w katastrofie polskiego Tu-154M w Smoleńsku w kwietniu 2010 działacze organizacji harcerskich ustawili przed pałacem drewniany krzyż, który we wrześniu został przeniesiony do pałacowej kaplicy Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, a w listopadzie – do kościoła św. Anny.

Architektura i wyposażenie pałacu

Obecny wygląd pałac uzyskał na początku XIX wieku w wyniku przebudowy przeprowadzonej przez Chrystiana Piotra Aignera.

Gmach składa się z trzynastoosiowego, czterokondygnacyjnego korpusu głównego przykrytego czterospadowym dachem oraz dwóch symetrycznych dwukondygnacyjnych skrzydeł (oficyn) bocznych. Elewacja frontowa pałacu jest klasycystyczna. W części środkowej korpusu znajdują się korynckie półkolumny, natomiast w ryzalitach bocznych – pilastry. Boniowany parter korpusu głównego oraz gzyms z attyką, na której umieszczono dziesięć kamiennych figur, harmonijnie równoważą w elewacji frontowej elementy wertykalne.

Biegnące aż do linii Krakowskiego Przedmieścia skrzydła boczne pałacu w części parterowej są również boniowane, jednak ich późnoklasycystyczny detal jest bardzo skromny (prawdopodobnie było to celowe działanie architekta – w ten sposób nie odwraca on uwagi od korpusu głównego pałacu).

Neorenesansowa, silnie horyzontalna elewacja ogrodowa gmachu stanowi nawiązanie do architektury pałaców rzymskich. Parter od pierwszego piętra oddziela gzyms; kolejny oddziela pierwsze od drugiego piętra. Pomiędzy wysuniętymi ryzalitami znajduje się sześciokolumnowy portyk wspierający taras pierwszego piętra.

Ważniejsze pomieszczenia

• Antyszambra – (fr. antichambre) przedpokój, przez który można przejść w amfiladzie m.in. do sekretariatu Prezydenta. Tutaj odbywają się powitania gości uczestniczących w uroczystych obiadach wydawanych przez Prezydenta w Sali Kolumnowej na cześć głów państw składających oficjalne wizyty w Polsce.
• Biblioteka
• Gabinet Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
• Kaplica Zwiastowania Najświętszej Marii Panny – została zaprojektowana przez Jerzego Kalinę. Na ścianach znajdują się m.in. wykonane z kamienia strzegomskiego stacje drogi krzyżowej, krzyż wycięty z fragmentów zniszczonych 11 września 2001 wież World Trade Center w Nowym Jorku (dar od przebywających z wizytą w Warszawie nowojorskich strażaków i policjantów polskiego pochodzenia), a także tablica upamiętniająca Romana Indrzejczyka. W podłodze, w miejscach gdzie modlili się papieże: Jan Paweł II i Benedykt XVI zostały umieszczone pamiątkowe tablice.
• Główna klatka schodowa – znajduje się w części północnej pałacu, łączy parter z Antyszambrą. Posadzki i schody wykonano z czarnego marmuru. U podnóża schodów znajduje się wykonana z brązu rzeźba Piusa Welońskiego Prometeusz z 1896.
• Ogród (Salonik) Zimowy – pomieszczenie ze szklaną kopułą zaprojektowane przez Teresę Dobiszewską, dobudowane w latach 1999–2000 na istniejącym tarasie. Często po uroczystościach odbywających się w tej części pałacu w saloniku serwowane są poczęstunki. Znajdują się tutaj rzeźby Psyche z gołębiami Wiktora Brodzkiego z 1881 oraz Kalina Piusa Welońskiego z 1896. Neosecesyjne witraże symbolizują cztery pory roku. Schody zostały wykonane z marmuru greckiego.
• Sala Bankietowa (Obrazowa) – nazwa związana jest z licznie zgromadzonymi tutaj obrazami m.in. Perseusz i Andromeda Antona Raphaela Mengsa (kopia) oraz Walka centuarów z tygrysem Louisa de Silvestre. Sala wykorzystywana jest m.in. jako miejsce obrad Rady Gabinetowej. Tutaj także nowo nominowani ambasadorzy przekazują listy uwierzytelniające.
• Sala Biała – w tej usytuowanej na osi głównego wejścia sali Prezydent przyjmuje głowy obcych państw składające wizyty w Polsce. W sali znajdują się m.in. dziewiętnastowieczne wazy z porcelany miśnieńskiej oraz obraz Chrystus w domu Szymona Lodovico Cardi (Cigoli) z początku XVII wieku. W grudniu 2015 sali nadano imię Lecha Kaczyńskiego.
• Sala Chorągwiana – w tej sali, zaaranżowanej na nowo i udostępnionej 2 maja 2013, znajdują się repliki polskich chorągwi z różnych okresów historycznych, a także kopie Konstytucji 3 maja i Konstytucji dla Europy Wojciecha Jastrzębowskiego z 1831.
• Sala Kolumnowa (pierwotnie Wielka, do 1945 Balowa) – największa sala pałacu (286 m²). Tutaj odbywają się wszystkie uroczystości, w których bierze udział duża liczba osób, m.in. powoływani i odwoływani są członkowie Rady Ministrów, wręczane są nominacje sędziowskie, profesorskie i promocje generalskie. W Sali Kolumnowej miało miejsce wiele historycznych wydarzeń, m.in. podpisano tutaj Układ Warszawski i toczyły się w niej obrady Okrągłego Stołu. W wystroju sali zwraca uwagę znacznych rozmiarów żyrandol składający się z 5 obręczy i 3600 kryształów.
• Sala Niebieska – w tej sali, w której centralne miejsce zajmuje długi stół, odbywają się ważne spotkania oraz przyjmowane są zagraniczne delegacje. Na ścianach znajdują się obrazy, m.in. Portret Tadeusza Kościuszki (autor nieznany) oraz Byk rozjuszony Francesca Casanovy.
• Sala Rokoko – sala, w której na zakończenie rozmów prowadzonych w Sali Białej oczekują małżonki głów państw. Na ścianach kilka portretów przedstawiających kobiety, m.in. kopia obrazu Portret hrabiny Anny Katarzyny Orzelskiej Rosalby Carriera.
• Sień Wielka (Główna) – tutaj witani są goście Prezydenta. W Sieni znajdują się: barokowa szafa w stylu gdańskim z XVIII wieku, marmurowy kominek oraz obraz Januarego Suchodolskiego Śmierć Cypriana Godebskiego pod Raszynem z 1855. Sala nakryta jest masywnym sklepieniem kolebkowym z lunetami.

W skrzydłach bocznych pałacu znajdują się biura Kancelarii Prezydenta, pomieszczenia gospodarcze oraz pomieszczenia wykorzystywane przez Biuro Ochrony Rządu. Na parterze lewego (północnego) skrzydła pałacu można obejrzeć oryginalny stół, przy którym w 1989 w Sali Kolumnowej odbywały się obrady plenarne Okrągłego Stołu.

Niektóre dzieła sztuki znajdujące się w pałacu stanowią depozyt Muzeum Narodowego w Warszawie.

W czasie świąt narodowych oraz ważnych rocznic pałac jest często iluminowany.

Ogród pałacowy

Pałac od strony wschodniej sąsiaduje z ogrodem (parkiem) o regularnym osiowym układzie, ukształtowanym w okresie międzywojennym. Zajmuje 8,5 tys. m² skarpy opadającej ku Wiśle. Pierwotnie w ogrodzie wydzielone były trzy tarasy, z przystanią dla łodzi na najniższym i sadzawką na środkowym. Około 1755 roku powstała w ogrodzie pierwsza oranżeria.

Współcześnie ogród podzielony jest na pięć tarasów, z których dwa zbudowane są z piaskowca i związane są bezpośrednio z pałacem. Ich ozdobą są rośliny uprawiane w pojemnikach. Przy pałacu znajduje się fontanna z neobarokowym basenem, w osi której zbudowano kamienne schody prowadzące na niższe poziomy ogrodu. Na murkach znajdujących się po obu stronach schodów umieszczono po 1945 kamienne lwy dłuta Pawła Malińskiego, pierwotnie znajdujące się w gmachu mennicy, rozebranym w 1907. Trzy dolne tarasy są porośnięte drzewami i krzewami. W drzewostanie dominują klony, kasztanowce, lipy i buki. Liczne są krzewy ozdobne. Oś zamyka parterowa oranżeria z lat 1921–1924, prawdopodobnie zaprojektowana przez Mariana Lalewicza. Budynek spłonął w 1944, ale został odbudowany po wojnie w niezmienionym kształcie.

W parku znajdują się jeszcze dwa inne budynki: Mała Oranżeria, wzniesiona w północno-wschodnim narożniku parku, prawdopodobnie w latach 1852–1854, oraz, przy południowej granicy posesji, tzw. Dworek z lat 20. XX wieku.

Tablice pamiątkowe na budynku

• Tablica upamiętniająca Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego odsłonięta 10 kwietnia 2016.
• Tablica upamiętniająca ofiary katastrofy polskiego Tu-154M w Smoleńsku oraz krzyż ustawiony przed pałacem przez harcerzy (umieszczona w 2010).
• Tablica upamiętniająca pierwszy publiczny koncert Fryderyka Chopina, który miał miejsce w pałacu na wieczorze zorganizowanym przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności 24 lutego 1818 (2010).
• Tablica upamiętniająca wartę żołnierzy Batalionu Warszawskiego Polskiej Organizacji Wojskowej 5 sierpnia 1915 – pierwszą wartę żołnierza polskiego od 8 września 1831.
• Tablica upamiętniająca Zgromadzenie Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 Maja, obradujące w pałacu w latach 1790–1791 (1966).

Ochrona konserwatorska

Pałac Prezydencki jest objęty ochroną jako zabytek nieruchomy. W rejestrze zabytków ma numer 247 z 1 lipca 1965.

Gmach wpisany jest również do ewidencji zabytków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie (Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków) z datą 2000. W ewidencji zabytków (wersja z lutego 2013) jako przedmiot ochrony wpisany jest Pałac Koniecpolskich (Radziwiłłów, Namiestnikowski) ze skrzydłami bez załącznika graficznego, podczas gdy w rejestrze (wersja z 31 marca 2013) Pałac Radziwiłłów, ob. Prezydencki. Ponadto do ewidencji zabytków w 1976 wpisano park pałacowy (o powierzchni 1,9 ha). Odrębny wpis do rejestru (2396 z 1 grudnia 1987) ma również znajdujący się w obrębie ogrodzenia pałacu pomnik księcia Józefa Poniatowskiego (przy czym brak go w rejestrze i ewidencji MWKZ).

Pałac i jego otoczenie wchodzą również w skład zabytkowego założenia architektonicznego Krakowskiego Przedmieścia (nr rej. 205 z 1 czerwca 1965) oraz w skład pomnika historii Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem.

nr rej. 247 z 1 lipca 1965