Warszawa, Kościół św. Aleksandra

Kościół św. Aleksandra – kościół rzymskokatolicki znajdujący się na placu Trzech Krzyży w Warszawie.

Historia

Kościół został zbudowany w latach 1818-1826 w stylu klasycystycznym według projektu Piotra Aignera na cześć cara Aleksandra I. Car przyjechał do Warszawy po raz pierwszy 12 listopada 1815. Miasto chciało powitać go tymczasową bramą triumfalną postawioną na placu pod trzema krzyżami, a potem na jej miejscu zbudować pomnik. Jednak car w liście skierowanym do prezesa senatu nakazał zebrane na ten cel fundusze przeznaczyć na budowę kościoła. Jego pierwotny wystrój tak opisuje współczesny budowie J. Bartoszewicz (pisownia oryginalna, z niewielkimi skrótami):

Aingner podał plany; wzór wziął z panteonu rzymskiego, a więc zbudował rotundę. Dwa w tym kościele sklepienia, jedno na podziemny, drugie na górny kościół: to ostatnie wspiera się na ośmiu mniejszych sklepieniach, ponad niszami. Na wierzch budowniczy zarzucił kopułę, która sztuką i pięknem wyrobieniem zajmuje. Wnętrze kościoła mieści ośm framug; w 4-rech większych zdobnych w korynckie kolumny, są ołtarze i kruchta; w mniejszych zaś, ambona, chrzcielnica i ławki. Kapitele i gzymsy zdobne są i bogate w snycerskie przybory. Ołtarze trzy i posadzka z krajowego marmuru; cymboryjum, krucyfiks i świeczniki, oraz pokrywa do chrzcielnicy ze złoconego bronzu, prześliczne, roboty Norblina. Opisywano kiedyś po pismach publicznych rzadką piękność i wysokość tego cymboryjum, jako też w ogóle bronzów i świeczników przeznaczonych do tego kościoła; co do cymboryjum głoszono, że to bez wątpienia pierwsze było dzieło z takim gustem wykonane w stolicy polskiej. W ołtarzu wielkim mieści się obraz Zbawiciela na krzyżu; w pobocznych zaś są obrazy Niepokalanego Poczęcia, męczeństwo ś. Piotra, wskrzeszenia Łazarza i Najświętszej Panny częstochowskiej. We wklęsłości też ołtarza wielkiego złożono posąg wielkości naturalnej Zbawiciela zdjętego z krzyża, z białego marmuru wykuty..., dzieło, które niegdyś jeden z książąt Lubomirskich, dziedzic Ujazdowa, sprowadził z Rzymu... Cała świątynia pokryta blachą miedzianą; nie wielka, ale widna i piękna, może objąć 900 ludzi, nie więcej.

Kamień węgielny pod budowę został położony 15 czerwca 1818. W zastępstwie chorego namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka kamień wmurował minister przychodu i skarbu Węgliński. Budowa trwała osiem lat i 18 czerwca 1826 świątynię poświęcił arcybiskup warszawski, prymas Królestwa Polskiego Wojciech Skarszewski. Tutejsza parafia była piątą w Warszawie a pierwszym proboszczem został ksiądz Jakub Falkowski (grzeszny Kuba – jak sam się nazywał). Był proboszczem do początku 1837, sam zrzekł się funkcji i przeszedł na emeryturę.

W latach 1841-1844 na rogu ulicy Książęcej i placu Trzech Krzyży (obecny numer „23”) powstał dom parafialny według projektu Józefa Lessla, budowniczym był Antonio Corazzi. W tym domu, w nocy z 16 na 17 stycznia 1863, w mieszkaniu wikariusza księdza Karola Mikoszewskiego, zebrał się Komitet Centralny Narodowy, który ustalił termin wybuchu powstania styczniowego oraz założenia do manifestu do narodu Komitet Centralny jako Tymczasowy Rząd Narodowy. W 1865 dom ten został skonfiskowany i sprzedany. Nową plebanię zbudowano dopiero w 1900–1902 według projektu Tomasza Bielskiego przy ulicy Książęcej (obecny numer 21).

W latach 1886-1895 przebudowany w stylu neorenesansowym przez Józefa Piusa Dziekońskiego.

Świątynia została zniszczona w wyniku bombardowania przez Niemców w 1944 (9 lub 11 września) i odbudowana w latach 1949–1952 w stylu klasycystycznym – przywrócono jej wygląd sprzed przebudowy w XIX wieku. W 1951 rozebrano ocalałą ze zniszczeń wojennych lewą wieżę.

591 - 1.07.1965