Warszawa, Kościół św. Antoniego Padewskiego

Kościół św. Antoniego z Padwy na Czerniakowie – kościół parafialny parafii św. Bonifacego na Czerniakowie w Warszawie w dzielnicy Mokotów przy ulicy Czerniakowskiej.

Historia kościoła

Zbudowany z fundacji marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, właściciela dóbr czerniakowskich (od 1683), planowany jako rodzinne mauzoleum. Zaprojektowany przez królewskiego architekta Tylmana z Gameren, według planów i pod którego nadzorem budowę wykonał w latach 1690-1693 Izydor Affaita. Jednocześnie z kościołem wznoszono klasztor - 19 października 1693 wystawiono dokument fundacyjny, a uroczyste wprowadzenie zakonników do klasztoru czerniakowskiego nastąpiło już 15 grudnia. W I połowie XIX wieku kompleks klasztorny powiększono o skrzydło zachodnie, wychodzące na trakt prowadzący w stronę Wilanowa. W 1864 zlikwidowano konwent bernardynów, którzy wrócili tu dopiero w lipcu 1945. Historia kościoła do roku 1861 została opisana przez Jana Warmińskiego (Liedera) w książeczce pt: "Pamiątka z Czerniakowa". Zawiera ona m.in. cenne informacje o XIX-wiecznej restauracji kościoła i niezrealizowanych planach przekształcenia krypt na kaplicę.

Kościół i klasztor ucierpiały głównie w 1939 w czasie obrony Warszawy i w 1944 w czasie powstania warszawskiego - pewnym zniszczeniom uległy dekoracje rzeźbiarsko-malarskie, dach i obrazy. W latach 1951-1954 odbyła się konserwacja pod kierunkiem Bohdana Marconiego, a gruntowne prace konserwatorskie w latach 1985-1994.

Kościół ten nie został nigdy przebudowany i zachował swój pierwotny, barokowy wystrój wnętrza. Jedynym nieoryginalnymi elementami wyposażenia kościoła są wymienione w XIX wieku organy, oraz drobne elementy wyposażenia liturgicznego (m.in. XX-wieczny ołtarz posoborowy i stacje drogi krzyżowej, oraz empirowe świeczniki ołtarzowe). Wcześniejszy, najprawdopodobniej XVIII-wieczny instrument przeniesiono do bliżej nieokreślonego kościoła poza Warszawą. Na uwagę zasługują także oryginalne XVII-wieczne boazerie ścienne wykonane z drewna dębowego - najstarszy tego typu element wystroju wnętrza zachowany w Warszawie.

Tylman z Gameren osobiście wykonał projekt posadzki. Ma ona formę trójkolorowych rombów ułożonych z tafli czarnego, białego i wiśniowego marmuru, co w efekcie dało iluzjonistyczny efekt piętrzących się kubików,

Architektura kościoła

Kościół wzniesiono na planie greckiego krzyża sprzężonego z ośmiobocznym prezbiterium, a na przecięciu ramion krzyża zbudowano kopułę na tamburze. Bryła świątyni o ciekawym układzie proporcji zachowała swój pierwotny wygląd, również jego wnętrze nie uległo większym zmianom, zachowując wystrój z końca XVII wieku.

Wystrój malarski wnętrza ukazuje życie i dzieła patrona świątyni - św. Antoniego z Padwy: z 69 obrazów 63 przedstawia sceny z życia patrona. W nawie seria 8 wertykalnych malowideł ukazuje głównie sceny uzdrowień dokonanych przez Świętego, a ostatni z fresków chwilę jego śmierci. Na ołtarzu znajduje się wizerunek św. Antoniego, uznany za cudowny[5]. W prezbiterium na freskach można znaleźć historię sprowadzenia obrazu oraz budowy świątyni.

W bocznych ołtarzach znajdują się obrazy św. Franciszka i słynny renesansowy, namalowany na szkle tryptyk "Opłakiwanie Chrystusa", będący darem króla Jana III Sobieskiego. Freski w kościele były inspirowane przez fundatora i przypisywane są Francesco Antonio Giorgioliemu lub samemu Tylmanowi z Gameren.

Pod ołtarzem głównym znajduje się relikwiarz św. Bonifacego Męczennika, który Lubomirski otrzymał od papieża Innocentego XII w roku 1693 w czasie pielgrzymki do Rzymu. Z relikwiarzem tym związany jest kult tego męczennika, a pielgrzymki tutaj odbywały się aż do kasaty konwentu (1864). Św. Bonifacy stał się patronem miejscowej parafii, a kult świętego nieodłącznie związany jest z tym miejscem (pielgrzymka i odpust 14 maja).

Na dziedzińcu przykościelnym znajduje się także klasycystyczna kapliczka portalowa poświęcona św. Bonifacemu z 1839 roku.

Ciekawostki

• Teren przy kościele to dawny cmentarz - prowadzi do niego brama z pierwszej połowy XIX wieku, zwieńczona herbem jej fundatorów - Lubomirskich.
• Po wewnętrznej stronie muru kościelnego, niegdyś cmentarnego, znajdują się tablice memoratywne - upamiętniające bernardynów, żołnierzy z 14 pułku Ułanów Jazłowieckich poległych w 1939 oraz okolicznych mieszkańców zabitych i zamordowanych w czasie II wojny światowej.
• Freski w kościele przedstawiają m.in. muzykujące anioły. Instrumenty na których grają są odbiciem składu instrumentalnego kapeli królewskiej w Warszawie z końca XVII wieku.
• Organy i chór znajdują są nie nad wejściem głównym, ale za ołtarzem - nietypowo ulokowanym na środku prezbiterium.
• Stojąca od strony północnej neogotycka brama - dzwonnica z I połowy XIX wieku ozdobiona jest herbem Ossolińskich, kolejnych po Lubomirskich właścicieli Czerniakowa.
• Żelazna krata prowadząca z przedsionka do nawy głównej kościoła pochodzi z XVII wieku i powstała według projektu Tylmana z Gameren. Jest to druga krata wykonana do tego wejścia; pierwsza najprawdopodobniej w skutek pomyłki kowala okazałą się za duża - wykorzystano ją przy budowie kaplicy Kotowskich w warszawskim kościele dominikanów pw. św. Jacka, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego. Obie kraty są niemal identyczne, różnią się jedynie rozmiarami; krata z Czerniakowa nosi także ślady po kulach z okresu Powstania Warszawskiego.
• w kościele znajduje się XVII w. wizerunek Matki Boskiej Fraskiej pochodzący z nieistniejącego kościoła bernardynów z Fragi.
• Budynek klasztorny, przekazany po kasacie zakonu na cele świeckie, uległ znacznym zmianom, jedynie przylegający do kościoła tzw. Dolny Korytarz zachował swoją dawną barokową architekturę. Znajduje się tu obraz z początku XIX w. "Taniec śmierci".

60 z 1.07.1965