Wrocław, Cmentarz Grabiszyński

Cmentarz Grabiszyński – obok Cmentarza Osobowickiego, Cmentarza Świętej Rodziny, Cmentarza Świętego Wawrzyńca jedna z największych nekropolii we Wrocławiu. Cmentarz w swoich obecnych granicach to jedna z trzech części stanowiących w pierwszej połowie XX w. większy kompleks cmentarny. Początkowo był to cmentarz na którym chowano zmarłych z południowych parafii Wrocławia, ewangelickich: św. Elżbiety i św. Trójcy, katolickich: św. Karola Boromeusza i św. Elżbiety Węgierskiej oraz zakonników z klasztoru Bonifratrów. Później stał się cmentarzem komunalnym.

Cmentarz Grabiszyński I znajdował się między ulicami: Hallera, Romera i Grabiszyńską, w miejscu, w którym znajduje się dziś Park Grabiszyński. Został założony w roku 1868, w centralnej części cmentarza stała kaplica, wybudowana według projektu architekta Zimmermanna w stylu naśladującym renesans włoski. Kaplica i cmentarz zostały zniszczone w czasie oblężenia Wrocławia. Po wojnie cmentarz nie był użytkowany i ulegał ciągłej dewastacji, decyzję o likwidacji cmentarza podjęto w latach 60. Po likwidacji cmentarza w jego miejscu utworzono park, dawny układ alei cmentarnych został zmieniony, jedynie w kilku miejscach znaleźć można fragmenty grobów i innych urządzeń cmentarnych.

Cmentarz Grabiszyński II został założony w 1881 r., jest jedyną częścią dawnego kompleksu cmentarnego, używaną do dziś. W 1882 r. wybudowano według projektu architekta Kesslera neoromańską kaplicę poświęconą pamięci Karoliny Gierth, kaplica ta używana jest dziś do odprawiania ceremonii żałobnych. Zdecydowana większość niemieckich nagrobków została zlikwidowana w latach 50. Oprócz pól grzebalnych, z grobami ziemnymi znajdują się także pola urnowe oraz kolumbarium, dwie kwatery zarezerwowane są dla zmarłych wyznania prawosławnego.

Cmentarz Grabiszyński III powstał w 1916 r. po wschodniej stronie ulicy Grabiszyńskiej, na południowym skraju najstarszej części kompleksu cmentarnego. Centralny element cmentarza stanowiło wybudowane w 1926 r. według projektu Konwiarza krematorium. W 1927 r. w jednej z wolnych kwater na południowym skraju nekropolii urządzono Cmentarz Żołnierzy Włoskich, zmarłych w niewoli niemieckiej pod koniec I wojny światowej, który dziś, wraz z niewielka kwaterą grobów dziecięcych znajdującą się przy pętli tramwajowej, stanowi jedyny zachowany element dawnej nekropolii. Ta część cmentarza stanowi obecnie zasadniczą część Parku Grabiszyńskiego.