Bałtycki łańcuch

Bałtycki łańcuch (est. Balti kett, łot. Baltijas ceļš, lit. Baltijos kelias) – masowy protest mieszkańców trzech krajów bałtyckich: Litewskiej, Łotewskiej i Estońskiej SRR zorganizowany 23 sierpnia 1989. Około 2 milionów osób utworzyło żywy łańcuch o długości ponad 600 km, łączący wszystkie trzy kraje. Bałtycki łańcuch był wyrazem protestu przeciwko ówczesnej sytuacji politycznej tych krajów wchodzących w skład Związku Radzieckiego. Dzień protestu wypadał w 50. rocznicę podpisania tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow o podziale stref wpływu w Europie. Na jego skutek kraje bałtyckie popadły w zależność od Związku Radzieckiego.

W roku 2009 wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata.

Tło

Gorbaczowowskie reformy głasnost i pieriestrojka z drugiej połowy lat 80. sprawiły, że uliczne manifestacje stały się coraz częściej wyrazem niezadowolenia ludności. W 1986 i 1987pierwsze demonstracje w stolicach krajów bałtyckich były jednak zakazywane i rozpędzane przez milicję. Dopiero w 1988 władze zgodziły się na przeprowadzenie pierwszych pokojowych demonstracji.

Na tydzień przed opisywanym wydarzeniem Związek Radziecki ujawnił istnienie tajnego protokołu, twierdząc jednocześnie, że trzy kraje bałtyckie wstąpiły do ZSRR dobrowolnie. W tym samym czasie członkowie litewskiego ruchu Sąjūdis przegłosowali, że Litwa będzie dążyła do uzyskania niepodległości.

Protest

Utworzenie ludzkiego łańcucha było przygotowane tak, by nie było w nim żadnych przerw. Władze miast i gmin ustalały miejsca, do których dowozić będą ludzi autobusami. Pomoc w koordynacji akcji udzieliły również stacje radiowe. Kulminacją protestu było wzniesienie połączonych rąk demonstrantów na 15 minut o godz. 19.00 czasu lokalnego (16.00 GMT). Później w wielu miejscach odbywały się kolejne demonstracje, m.in. na placu Katedralnym w Wilnie, a także masowe msze.

Protesty przebiegły w sposób pokojowy, choć niektórzy komunistyczni przywódcy (m.in. Erich Honecker i Nicolae Ceauşescu) deklarowali chęć wsparcia ZSRR w ewentualnym stłumieniu manifestacji. Manifestacje poparcia dla „bałtyckiego łańcucha” odbyły się również w Moskwie i w Mołdawii.

Szacunki co do liczby uczestników protestu różnią się. Radziecka agencja prasowa TASSpodała liczbę 300 tys. Estończyków i 500 tys. Litwinów uczestniczących w protestach (nie podano szacunków dla Łotwy), natomiast agencja Reuters podała liczby 700 tys. Estończyków, 500 tys. Łotyszy i 1 mln Litwinów. Według tych szacunków w proteście uczestniczył zatem co czwarty mieszkaniec krajów bałtyckich.

Skutki

Olbrzymia mobilizacja mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii uświadomiła im siłę, jaka w nich tkwiła i wzmocniła ich dążenia do niepodległości. W grudniu 1989 Gorbaczow podpisał deklarację potępiającą tajny protokół. Wcześniej, 9 listopada 1989 upadł Mur Berliński. 11 marca 1990 Litwa jako pierwsza republika radziecka ogłosiła niepodległość. W dwa lata po utworzeniu „bałtyckiego łańcucha” niepodległość wszystkich trzech krajów uznana została przez wspólnotę międzynarodową.

„Bałtycki łańcuch” został wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa jako najdłuższy łańcuch ludzi, jednak z czasem został zdystansowany przez bangladeski łańcuch, który zgromadził ponad 5 milionów ludzi i osiągnął 1050 km długości.

Zobacz też

  W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Bałtycki łańcuch

• śpiewająca rewolucja