Kapitulacja Włoch

Obalenie Mussoliniego

Po klęsce wojsk niemiecko-włoskich w Afryce Północnej kolejnym celem ataku sprzymierzonych były Włochy. Państwo to, od 1922 roku rządzone przez faszystowską partię Benito Mussoliniego, przystąpiło do wojny po stronie III Rzeszy 10 czerwca 1940 roku, licząc na zdobycze terytorialne w obszarze Morza Śródziemnego i w Afryce. Jednak po dwóch i pół roku walk utracono większość zdobytych terenów, a sprzymierzeni przygotowywali się do inwazji na południu Włoch.

Desant na Sycylię rozpoczął się w nocy z 9 na 10 lipca 1943 roku. Po przełamaniu obrony wybrzeża siły anglo-amerykańskie uderzyły w głąb wyspy i pomimo oporu (w którym główny udział miały stacjonujące tam wojska niemieckie) zmierzały na północ. Sycylia została zajęta w ciągu 38 dni, po czym alianci rozpoczęli planowanie desantu na kontynencie.

Tymczasem we Włoszech narastał opór przeciwko polityce Mussoliniego, który stawał się coraz bardziej zależny od Niemiec. 19 lipca 1943 roku miało miejsce kolejne jego spotkanie z Adolfem Hitlerem. Na jego miejsce wybrano Feltre. Nie przyniosło ono żadnych korzystnych rezultatów, Hitler odmówił zwiększenia pomocy dla Włochów, wyrzucając im nieudolność w prowadzeniu działań na Sycylii. Tego samego dnia bombowce amerykańskie przeprowadziły potężny, największy z dotychczasowych, nalot na Rzym. Zniszczenia miasta i ofiary wśród ludności wywołały wzrost nastrojów antyrządowych, zaś u władz poczucie konieczności dokonania zmian i przerwania działań wojennych. Następnego dnia naczelny dowódca włoskiej armii, generał Vittorio Ambrosio zażądał od Mussoliniego zakończenia wojny w jak najkrótszym czasie i ustąpienia z zajmowanych stanowisk.

24 lipca 1943 roku zebrała się w Rzymie Wielka Rada Faszystowska. Po całonocnym posiedzeniu zdecydowała ona o odsunięciu Mussoliniego od władzy i przekazanie jej królowi. Powiadomiony o wyniku obrad Wiktor Emanuel III zdymisjonował dyktatora i nakazał jego aresztowanie. Rozwiązana została również Wielka Rada Faszystowska, a urząd premiera objął marszałek Pietro Badoglio.

Zawieszenie broni

Nowy rząd zapewnił oficjalnie przedstawicieli III Rzeszy, że zmiana na stanowisku premiera nie oznacza odwrócenia sojuszy, ale natychmiast rozpoczął tajne rozmowy z aliantami. Początkowo odbywały się one w Watykanie, następnie w Tangerze i w końcu w Lizbonie. Początkowo przedstawiciele Włoch nie chcieli zgodzić się na formułę bezwarunkowej kapitulacji, proponując przyłączenie się do sprzymierzonych. Od 15 sierpnia negocjacje prowadził generał Giuseppe Castellano, który miał większe prerogatywy i powoli stanowiska obydwu stron zbliżały się.

Kolejna tura rozmów rozpoczęła się 31 sierpnia 1943 roku na Sycylii. Ostatecznie, pomimo obaw przez niemieckim odwetem, generał Castellano przyjął warunki alianckie i po południu 3 września podpisał w imieniu rządu włoskiego dokument precyzujący warunki zawieszenia broni. Ze strony alianckiej sygnował go generał Walter Bedell Smith a cała ceremonia odbyła się w sycylijskiej wiosce Cassibile niedaleko Syrakuz. Dokument był tajny a na datę jego ogłoszenia i wejścia w życie wybrano 8 września 1943 roku. W dwunastu artykułach nałożono na Włochy zobowiązania przerwania działań wojennych, oddania baz i linii komunikacyjnych do dyspozycji wojsk państw sprzymierzonych, przekazania floty pod kontrolę aliantów oraz zgody na przejęcie władzy administracyjnej przez sojusznicze władze wojskowe. Pozostałe uzgodnienia miały być zawarte w późniejszym terminie.

Rano 3 września pierwsze oddziały 8. Armii brytyjskiej wylądowały w Kalabrii (operacja Baytown). Na noc z 8 na 9 września zaplanowano główną operację desantową (Avalanche) w rejonie Salerno, zgraną w czasie z ogłoszeniem rozejmu i lądowaniem wojsk powietrznodesantowych pod Rzymem. 7 września wojska niemieckie rozpoczęły rozbrajanie oddziałów włoskich oraz przejmowanie kontroli nad lotniskami, co spowodowało prośbę rządu marszałka Badoglia o odroczenie terminu proklamacji zawieszenia broni w obawie o represje ze strony III Rzeszy. Jednak dla aliantów było to już niemożliwe, ponieważ ich wojska zbliżały się do rejony lądowania. Generał Eisenhower ogłosił o rozejmie o godzinie 18.30, zaś marszałek Badoglio o 20.00. Niemcy zareagowali na kapitulację sojusznika zajęciem całego kraju oraz wzięciem do niewoli jednostek armii włoskiej na terenach okupowanych: we Francji, na Bałkanach i wyspach Morza Egejskiego. Walki w Rzymie toczyły się do 10 września, wcześniej król i rząd opuścili stolicę i oddali się pod opiekę aliantów w Brindisi.

Zgodnie z ustaleniami flota udała się na Maltę, jednak w wyniku ataków Luftwaffe zatopiony został najnowocześniejszy pancernik "Roma" i uszkodzony drugi: "Italia".

Kapitulacja Włoch i przejście na stronę aliantów

W kilka dni po przybyciu Wiktora Emanuela III i marszałka Badoglia do Brindisi rozpoczęły się rozmowy dotyczące podpisania ostatecznych warunków kapitulacji. Premier Włoch próbował wynegocjować lepsze warunki, ale stanowisko aliantów, pomimo dzielących ich różnic, było nieustępliwe. Ostatecznie marszałek Badoglio udał się na Maltę, gdzie 29 września 1943 roku na pokładzie pancernika HMS "Nelson" podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji wojsk włoskich. 13 października król Wiktor Emanuel III ogłosił o wypowiedzeniu wojny III Rzeszy i Japonii. Pomimo to Włochy nie były traktowane jako równorzędny sojusznik a armia była formowana bardzo powoli. Chętniej wykorzystywane były do operacji blokadowych i patrolowych lekkie jednostki marynarki wojennej oraz lotnictwo, które przejęło akcję zaopatrywania oddziałów partyzanckich na Bałkanach i w północnych Włoszech. Niemcy umocnili się na linii Gustawa, która została przełamana dopiero w maju 1944 roku pod Monte Cassino. 4 czerwca zdobyty został Rzym. Później, aż do wiosny 1945 roku, front ustabilizował się na linii Gotów. 9 kwietnia 1945 roku wojska sprzymierzonych podjęły wreszcie atak w kierunku doliny Padu, doprowadzając do bezwarunkowej kapitulacji Niemców 28 kwietnia (weszła w życie 2 maja).