Na Podhalu wybuchło powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego

Położenie chłopów pańszczyźnianych w Polsce szlacheckiej było bardzo niekorzystne. W dobrach szlacheckich i dobrach królewskich (tzw. królewszczyznach) masowe rozmiary przybierało zbiegostwo chłopów. Chłopi, którzy opuszczali dobra szlacheckie chronili się w lasach, górach i innych niedostępnych terenach, często zasilając bandy rabunkowe. W rejonie Podhala konflikty na linii chłopi-dwór, zaostrzało dodatkowo zachowanie dziedzica ziem Mikołaja Komorowskiego (1578-1633), któremu źródła pisane z epoki jak np. materiały z procesów chłopskich itp. przypisują prowokacyjne i lekceważące zachowanie wobec poddanych. Komorowski miał wg tych źródeł wprowadzić prawo pierwszej nocy i szereg innych uciążliwych dla chłopów zarządzeń. Duży wpływ na rewolucyjne nastroje chłopów Podhala miało też trwające od 1648 r. powstanie Chmielnickiego na ruskich ziemiach Rzeczypospolitej. Chmielnicki rozesłał po kraju sieć agitatorów, kilku z nich miało też trafić i na Podhale.

Przebieg powstania

Kostka-Napierski przybył na Podhale na przełomie kwietnia i maja 1651 roku i udał się do Nowego Targu. Posiadał sfałszowany bądź ukradziony list przypowiedni, który upoważniał go do werbunku żołnierzy zaciężnych. Umożliwiło mu to nieskrępowaną działalność werbunkową i agitacyjną. Za początek powstania datuje się 14 czerwca, kiedy grupka chłopów dowodzonych przez Kostkę-Napierskiego i Stanisława Łętowskiego zajęła warowny zamek w Czorsztynie, w którym znajdował się zaledwie jeden hajduk i arendarz dóbr, Żyd Salomon Włochowicz. Po zajęciu Czorsztyna Napierski zaczął wysyłać agitatorów i rozsyłać swój uniwersał do chłopów polskich (niestety nie zachował się). Zamek próbował odzyskać już 18 czerwca oddział 60 piechurów i 25 dragonów dowodzonych przez starostę dobczyckiego Michała Jordana. Wojska szlacheckie w obawie przed okrążeniem i z powodu odcięcia dróg zaopatrzenia przez chłopską dywersję, musiały jednak odstąpić od oblężenia zamku.

Kolejną próbę odbicia twierdzy podjęła 22 czerwca grupa ok. tysiąca piechoty i dragonów, w większości wojsk biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego i tamtejszej szlachty. Oddziałem dowodził pułkownik Jarocki. Szacuje się, iż Napierski posiadał do swej dyspozycji jedynie dwudziestu kilku chłopów. Na mocy układów, 24 czerwca Czorsztyn został poddany, Napierski i Łętowski zostali pojmani, a załoga została puszczona wolno. Zamek został zrabowany przez dragonów. Po pewnym czasie pojmano trzeciego dowódcę powstania – rektora Marcina Radockiego. Przywódców doprowadzono do Krakowa i po krótkim procesie skazano. Napierski został skazany na nabicie na pal, Łętowski na ćwiartowanie, a Radocki na ścięcie. Wyrok wykonano. W obawie przed zamieszkami bądź napadem chłopów, egzekucji asystowało aż 11 chorągwi wojska.

Skutki powstania

Na skutek powstania, w obawie przed zajęciem Krakowa, zwiększono garnizon miejski, rozpoczęto też rozbudowę i naprawę fortyfikacji miejskich. Zakazano też zgromadzeń ludzi wolnych w Krakowie, a miejsca w których się gromadzili, jak szynki i oberże, tymczasowo zamknięto. Wzmożono też kontrolę nad górnikami i hutnikami, którzy mogli przyłączyć się do chłopskiego spisku. Niebezpieczeństwo wybuchu powstań chłopskich, w trakcie wojny istniało też m.in. w Poznańskiem i na Rusi Czerwonej, agitatorów Chmielnickiego szybko jednak pojmano.