Pulp Fiction

Pulp Fiction – amerykański film fabularny w reżyserii Quentina Tarantino z 1994 roku.

Produkcja

Autorami scenariusza byli Quentin Tarantino i Roger Avary. Film był kręcony w Kalifornii w miastach: Hawthorne, Los Angeles i Pasadena. Tytuł pochodzi od popularnych w latach 30. i 40.XX wieku brukowych powieści wydawanych na charakterystycznym tanim, surowym papierze, nazywanych pulp fiction. Okładka wydania DVDi część plakatów stylizowana jest na zniszczoną okładkę książki tego typu.

Fabuła

[styl do poprawy] W połowie film noir, w połowie czarna komedia, całość przeplatająca się z gangsterami Los Angeles, ciemnymi typami, drobnymi złodziejaszkami i tajemniczymi wydarzeniami. W filmie pojawiają się elementy zapożyczone z francuskich filmów nowej fali(nouvelle vague), takich reżyserów jak Jean-Luc Godard i François Truffaut, czy amerykańskich niskobudżetowych kryminałów, np. Zabójstwo Stanleya Kubricka i ZabójcyDona Siegela. W pewnym stopniu inspirowany był także modnymi w latach 60. XX wieku spaghetti westernami Sergia Leone.

Wątki główne

W filmie pojawiają się cztery główne wątki fabularne, a stanowią je historie Vincenta Vegi i Julesa Winnfielda, Mii Wallace, Butcha Coolidge’a oraz Yolandy i Ringa. Przeplatają się one ze sobą, jednak jedynie Vincent pojawia się we wszystkich czterech.

Kolejność wątków ukazana w filmie:

1. Śniadanie (część pierwsza)
2. Vincent i Jules
3. Vincent Vega i żona Marsellusa Wallace’a
4. Złoty zegarek(retrospekcja)
5. Złoty zegarek (główna treść)
6. Kłopot z Bonnie
7. Śniadanie (część druga)

Wątki w kolejności chronologicznej:

1. Złoty zegarek(retrospekcja)
2. Vincent i Jules
3. Kłopot z Bonnie
4. Śniadanie (część pierwsza)
5. Śniadanie (część druga)
6. Vincent Vega i żona Marsellusa Wallace’a
7. Złoty zegarek (główna treść)

Tajemnicza walizka

Wielką tajemnicą pozostaje zawartość walizki, którą odzyskali dla Marsellusa Vincent i Jules. Zapytany o jej zawartość Tarantino odpowiedział, że znajduje się w niej to, co widz chce, żeby się znalazło. Fanom nie wystarczyła jednak taka odpowiedź, dlatego uparcie dążą do tego, aby dowiedzieć się, co tak naprawdę znajdowało się w walizce. Pomagają wnikliwe obserwacje (np. szyfr do walizki – 666, czyli liczba Bestii), które pozwalają wysuwać nowe hipotezy.

Fani stworzyli kilka teorii, z których najpopularniejsza mówi o tym, że w walizce znajdowała się dusza Marsellusa. Przemawiać może za tym kilka faktów, jednym z nich jest właśnie wspomniany wyżej szyfr. Według tej teorii to szatan wyciągnął duszę Marsellusa przez kark, na co wskazywać może plaster w tym miejscu. Vincent i Jules wykradają duszę diabłu i mają za zadanie dostarczyć ją Marsellusowi. Gdy w jednej scenie młody chłopak oddaje kilka strzałów w kierunku Vincenta i Julesa, kule trafiają dokładnie w ścianę za nimi. Może to wskazywać na to, że to Bóg pokierował torem kul, by Vincent i Jules mogli zwrócić duszę jej właścicielowi.

Inne teorie mówią między innymi o uchu z Blue Velvet Davida Lyncha, skradzionych diamentach z Wściekłych psów (wcześniejszego filmu Tarantino), kamieniach Sankary z Indiany Jonesa i świątyni zagłady, martwym obcym z Komorników, royale z serem, Świętym Graalu lub innych precjozach.

Walizka o nieznanej, świecącej zawartości wystąpiła w filmie Kiss Me Deadly Roberta Aldricha z 1955 roku i najprawdopodobniej to ona jest pierwowzorem walizki odzyskanej przez Julesa.

W serwisie snopes.com zebrane zostały teorie odnośnie tego, co mogło się znajdować w walizce.

Postacie

Vincent i Jules

Dwóch zabójców – Vincent Vega (John Travolta) i Jules Winnfield (Samuel L. Jackson) – dostaje się do mieszkania, z którego odzyskać mają walizkę należącą do ich szefa, gangstera Marsellusa Wallace’a (Ving Rhames). Zabić mają także Bretta (Frank Whaley) i jego kompanów, którzy chcieli oszukać Marsellusa w interesach. Gangsterzy zdobywają walizkę i otwierają ją, jednak jej zawartość nigdy nie została ujawniona: gdy zostaje otwarta, widać tylko złotą poświatę. Wśród fanów popularne jest twierdzenie, że w walizce znajduje się coś nadnaturalnego, być może dusza Marsellusa, na co wskazuje kilka faktów (vide sekcja Tajemnicza walizka).

Po długiej rozmowie gangsterzy zabijają Bretta i dwóch jego towarzyszy (jednego obecnego przez całą scenę, a jednego wybiegającego w ostatniej chwili z łazienki), po czym szybko oddalają się z ocalałym ze strzelaniny Marvinem. Niedługo później, podczas rozmowy w samochodzie, Vincent niechcący zabija Marvina, strzelając mu w głowę. Zabójcy chcą znaleźć miejsce, w którym mogliby ukryć i wyczyścić samochód. Zatrzymują się w domu znajomego Julesa, Jimmiego Dimmicka (Quentin Tarantino), gdzie pomaga im tajemniczy Winston Wolfe (Harvey Keitel), będący na usługach Marsellusa.

Inspiracją bohaterów Travolty i Jacksona była dwójka morderców zagranych przez Lee Marvina i Clu Gulagera w Zabójcach Siegela (1964) oraz Henry’ego Silvę i Jacka Klugmana (Je vous salue mafia, 1965).

Mia Wallace

Gdy Marsellus wyjeżdża z miasta, Vincent otrzymuje rozkaz „zaopiekowania się” jego młodą żoną. Udają się oni do stylizowanej na lata 50. XX wieku restauracji Jack Rabbit Slim’s, w której gości obsługują kelnerzy przebrani za ikony popkultury (np. piosenkarz Buddy Holly czy aktorka Marilyn Monroe).

Vincent i Mia rozpoczynają rozmowę, która schodzi na temat aktorskiej kariery Mii. Zagrała ona w pilocie serialu Fox Force Five[1], opowiadającym o przygodach pięciu agentek specjalnych. Postać grana przez Mię, Raven McCoy, była specjalistką od noży. Znała także mnóstwo starych dowcipów, których nauczył ją jej dziadek, artysta wodewilu. Vincent chce poznać dowcip Mii, jednak ta nie chce mu go opowiedzieć, ponieważ obawia się, że nie rozśmieszy on Vincenta.

Mia i Vincent biorą udział w konkursie twista (scena owego tańca weszła do historii kina). Po powrocie do domu Mia trzyma w ręce nagrodę za wygraną w konkursie. Vincent zostawia na chwilę Mię samą. Dziewczyna znajduje w jego marynarce heroinę, po chwili jest już bliska śmierci z przedawkowania. Vincent odwozi ją do dealera, który sprzedał mu narkotyk – Lance’a (Eric Stoltz). Wspólnie udaje im się Mię „odratować” poprzez podanie adrenaliny. Po odwiezieniu do domu Mia opowiada Vincentowi swój serialowy dowcip: Idą mama pomidor, tata pomidor i mały pomidorek. Pomidorek wlecze się z tyłu, więc zdenerwowany ojciec podbiega do niego, rozgniata i mówi: „Catch-up!” (gra słów: catch-upoznacza nie odstawaj, dorównaj, ale jednocześnie brzmi jak ketchup).

Butch Coolidge

Butch Coolidge (Bruce Willis) jest bokserem, który od Marsellusa Wallace’a otrzymuje dużą sumę pieniędzy za celowe oddanie walki. Butch nie dotrzymuje jednak słowa i pokonuje w walce swojego przeciwnika (niechcący go zabijając), by odebrać fortunę za postawione na siebie u bukmacherów pieniądze. Musi się przez to ukrywać i uciekać z Los Angeles.

Postać Butcha i jego sytuacja inspirowana jest kreacją Roberta Ryana z filmu noir Zmowa(1949).

Na początku rozdziału Złoty zegarek pojawia się retrospekcja z dzieciństwa Butcha, którego odwiedza przyjaciel jego ojca, kapitan Koons (Christopher Walken). Opowiada małemu Butchowi o jego ojcu, który zmarł w obozie podczas wojny wietnamskiej, przez kilka lat nosząc w odbytnicy złoty zegarek, który należał się małemu Butchowi. Wcześniej zegarek należał do dziadka Butcha, a jeszcze wcześniej – do jego pradziadka.

Butch wraca do swojego mieszkania po zegarek, który zapomniała zabrać jego dziewczyna Fabienne (Maria de Medeiros). W mieszkaniu spotyka Vincenta wysłanego przez Marsellusa, aby zabił Butcha. Butch znajduje pistolet maszynowy Vincenta i zabija go. W czasie ucieczki z mieszkania przypadkowo spotyka przechodzącego przez jezdnię Marsellusa, którego potrąca samochodem. Marsellus rozpoczyna pościg za Butchem, który kończy się w lombardzie. Butch i Marsellus zostają uwięzieni przez właściciela lombardu, który wzywa swojego przyjaciela – ochroniarza Zeda. Zed zabiera Marsellusa do osobnego pokoju, w którym gwałci go. W międzyczasie Butchowi udaje się oswobodzić z więzów. Chce uciec z lombardu, decyduje się jednak pomóc Marsellusowi. Marsellus, w zamian za pomoc, daruje Butchowi życie, ale każe uciekać mu z miasta pod groźbą zabicia go.

Yolanda i Ringo

W czasie śniadania dwójka drobnych złodziejaszków – Ringo (Tim Roth) i Yolanda (Amanda Plummer) rozmawiają o niebezpieczeństwie rabowania restauracji, banków i sklepów monopolowych. Postanawiają wykonać ostatni skok. Za cel obierają restaurację, w której się znajdują. Każą wypłacić kelnerce wszystkie pieniądze z kasy, zbierają także portfele i kosztowności od klientów restauracji. Wśród klientów znajdują się Vincent i Jules. Jules, który zrezygnował z życia kryminalisty, ponieważ stał się świadkiem cudu (w jego mniemaniu), wyjaśnia Ringowi i Vincentowi to, co sądzi o swoim życiu przestępcy oraz przedstawia swoją interpretację słów zawartych w Biblii (Ezechiel 25:17). Oddaje Ringowi i Jolandzie zawartość swojego portfela jako symbol swojego odkupienia.

Inne informacje

• Film pierwotnie miał nazywać się Black Mask (czarna maska).
• Rola Julesa została napisana specjalnie dla Samuela Jacksona, lecz na przesłuchaniu świetnie wypadł Paul Calderón, który niemal otrzymał rolę. Gdy Jackson dowiedział się o tym, natychmiast wsiadł do samolotu i przybył na kolejny casting, aby utwierdzić twórców w tym, że to on jest właściwy do tej roli[2].
• Gdy Butch jedzie samochodem śpiewając Flowers on the Wall, wers It’s good to see you… (jak dobrze cię widzieć) pojawia się akurat w momencie, w którym zobaczył Marsellusa.
• Gdyby film ułożyć w kolejności chronologicznej, ostatnim zdaniem byłoby kultowe: Zed zszedł, kochanie. Zed zszedł.
• Portfel Julesa z napisem wredny matkojebca (bad motherfucker) jest własnością Tarantino, podobnie jak czerwony Chevrolet Chevelle Malibu, którym w filmie jeździł Vincent Vega. Został on skradziony podczas produkcji filmu. Został jednak odnaleziony w 2013 roku.
• Neon na zewnątrz budynku, w którym Butch odbywał walkę (Wilson vs. Coolidge), jest nawiązaniem do prezydentów Stanów Zjednoczonych: Woodrowa Wilsona i Calvina Coolidge’a.
• W czasie jazdy taksówki po walce można zauważyć, że świat poza samochodem jest czarno-biały, jak w starym filmie – jest to motyw często stosowany przez Quentina Tarantino.
• Prawie wszystkie zegary w tym filmie są ustawione na tę samą godzinę (4:20).
• Słowo „fuck” zostało użyte w filmie 271 razy.
• Kapitan Koons opowiadając Butchowi o historii zegarka wspomina, że jego pradziadek kupił go w Knoxville, skąd pochodzi Quentin Tarantino.
• Marka papierosów Red Apple jest fikcyjną marką, wymyśloną przez Quentina Tarantino. Pojawia się także w filmach Cztery pokoje, Grindhouse: Death Proof oraz Kill Bill.
• Fikcyjny hamburger Big Kahuna Burger, którym w filmie częstuje się Jules, był także jedzony w filmach Od zmierzchu do świtu i Wściekłe psy.

Czas akcji

Akcja Pulp Fiction rozgrywa się we wczesnych latach 90. XX wieku w Los Angeles, jednak w filmie znajdują się rzeczy charakterystyczne dla większości dekad XX wieku:

• Ze względu na uczesanie Mia Wallace wygląda czasami jak Louise Brooks w filmach z wczesnych lat 20. XX wieku. Niektóre ze scen z jej udziałem przywodzą także na myśl postać Anny Kariny z filmu Jeana-Luca Godarda Żyć własnym życiem (1962).
• Honda Acura NSX, którą jeździł Wolfe, pojawiła się po raz pierwszy w 1991 roku.
• Wspomina się o obu wojnach światowych oraz o wojnie w Wietnamie.
• Marcellus Wallace wspomina o Indochinach.
• Neon informujący o walce Coolidge’a i Wilsona mówi, że walka odbędzie się w czwartek, 16 lipca. Najbardziej pasującym rokiem, w którym 16 lipca przypada w czwartek, jest rok 1992 (pozostałe to 1987 i 1998). Zgadza się to także z tym, że Butch był małym chłopcem we wczesnych latach 70. XX wieku.
• Vincent dzwoni do Lance’a z telefonu komórkowego.

Inspiracje

W Pulp Fiction znajduje się wiele odwołań do innych filmów. Tarantino, który pracował kiedyś w wypożyczalni kaset wideo, znał dobrze wiele starych filmów jeszcze przed nakręceniem Wściekłych psów. Oto niektóre zapożyczenia w Pulp Fiction:

• W filmie Wściekłe psy z 1992 roku Michael Madsen wciela się w postać Vica Vegi, potencjalnego krewnego Vincenta Vegi, zagranego przez Travoltę. Przypuszczenia te zostały potwierdzone przez Tarantino, który powiedział kiedyś, że być może nakręci film łączący obie te postaci. Jimmie Dimmick zagrany przez Tarantino w Pulp Fiction ma na nazwisko tak samo jak Harvey Keitel we Wściekłych psach – Larry Dimmick (Biały). Mimo wszystko obie te postaci różnią się w filmach: we Wściekłych psach Tarantino wciela się w Brązowego, a Keitel w Pulp Fiction w Winstona Wolfa.
• Fragment Starego Testamentu (Ezechiel 25:17) pierwszy raz wykorzystany został w filmie Karate Kiba (1967).
• Słowa naślę na niego kilku czarnuchów, którzy popracują nad nim z obcęgami i palnikiem pierwotnie wypowiedziane zostały w filmie Charley Varrick (1973).
• W filmach Śmiertelny pocałunek i Komornicy pojawia się motyw otwierania walizki, której zawartość nie zostaje ujawniona, a widać jedynie jasną poświatę.
• W filmie dokumentalnym Martina Scorsese Amerykański chłopak (1978) Steven Princeopowiada o tym, jak wstrzyknął przyjacielowi adrenalinę. Zaznaczył na jego klatce piersiowej czerwonym markerem znak, po czym wbił długą igłę prosto w serce – jego przyjaciel natychmiast odzyskał przytomność.
• Postać Mii Wallace inspirowana jest postacią graną przez Annę Karinę w filmie Amatorski gang z 1964 roku.
• Kultowa scena tańca Umy Thurman i Johna Travolty inspirowana jest również sceną z Amatorskiego gangu.

Ścieżka muzyczna

1. „Pumpkin and Honey Bunny” (dialogue)/„Misirlou” – Dick Dale & His Deltones – 2:27
2. „Royale With Cheese” (dialogue) – 1:42
3. „Jungle Boogie” – Kool and the Gang – 3:05
4. „Let’s Stay Together” – Al Green – 3:15
5. „Bustin’ Surfboards” – The Tornadoes – 2:26
6. „Lonesome Town” – Ricky Nelson – 2:13
7. „Son of a Preacher Man” – Dusty Springfield – 2:25
8. „Zed’s Dead, Baby” (dialogue)/„Bullwinkle Part II” – The Centurions – 2:39
9. „Jack Rabbit Slims Twist Contest” (dialogue)/„You Never Can Tell” – Chuck Berry – 3:12
10. „Girl, You’ll Be a Woman Soon” – Urge Overkill – 3:09
11. „If Love Is a Red Dress (Hang Me in Rags)” – Maria McKee – 4:55
12. „Bring Out the Gimp” (dialogue)/„Comanche” – The Revels – 2:10
13. „Flowers on the Wall” – The Statler Brothers – 2:23
14. „Personality Goes a Long Way” (dialogue) – 1:00
15. „Surf Rider” – The Lively Ones – 3:18
16. „Ezekiel – 25:17” (dialogue) – 0:52 „Ezechiel 25:17” (Jules’ Sermon) – bAD eGGZ

Wydanie kolekcjonerskie ukazało się w 2002 roku i zawierało 5 dodatkowych utworów:

17. „Since I First Met You” – The Robins – 2:20

18. „Rumble” – Link Wray and His Ray Men – 2:25

19. „Strawberry Letter #23” – Brothers Johnson – 4:57

20. „Out Of Limits” – The Marketts – 2:05

21. „Stranger Than Fiction / Tarantino Talks!” Interview with Quentin Tarantino – 16:11

Polskie tłumaczenia

Film doczekał się dwóch oficjalnych tłumaczeń na język polski. Autorką pierwszego z nich, popularniejszego i cieszącego się mianem kultowego, z którego do języka polskiego przeszło kilka zwrotów (w tym m.in. „zrobić [komuś] z dupy jesień średniowiecza”), jest Elżbieta Gałązka-Salamon. Pierwotnie tłumaczenie użyte zostało w wersji kinowej, następnie zaś:

• w wydaniu wideokasetowym, gdzie zostało lekko ocenzurowane;
• podczas emisji na Canal+ w latach 90., gdzie zawierało więcej wulgaryzmów;
• podczas emisji w Telewizji Publicznej, gdzie usunięto z niego większość przekleństw;
• w wydaniu DVD z 2010 roku, gdzie zostało lekko przeredagowane.

Pierwsze polskie wydanie DVD zawierało tłumaczenie autorstwa Justyny Gardzińskiej, które w późniejszym czasie wykorzystane zostało podczas emisji na kanałach Canal+ i FilmBox.

Opinie na temat filmu

Film uznawany jest za jeden ze 100 najlepszych obrazów wszech czasów zarówno w rankingach sporządzanych przez „zawodowych” krytyków, np. American Film Institute (z okazji setnej rocznicy kinematografii instytut ten sporządził listę stu najlepszych filmów w historii; Pulp Fiction znalazło się na 94. miejscu), jak i w popularnych rankingach magazynów i portali filmowych (np. IMDb.com – 5. miejsce*; Filmweb – 7. miejsce*). Zdobył między innymi Złotą Palmę na Festiwalu Filmowym w Cannes i Oscara w kategorii najlepszy scenariusz oryginalny.

W czasie premiery film wzbudzał umiarkowane kontrowersje z powodu graficznej przemocy oraz – w pewnym stopniu – odczuwalnego rasizmu: Jackson i Travolta wcielili się w rolę niezbyt sympatycznych bohaterów, którzy często używali – w różnych kombinacjach – słów motherfucker (dosł. matkojebca, najczęściej tłumaczone jako skurwiel) i nigger (czarnuch).

Pomimo ciepłego przyjęcia na świecie, część francuskich i polskich krytyków początkowo była filmowi niechętna. Powodem tego było zaskakujące nagrodzenie filmu Złotą Palmą, która – jak przewidywano – trafi do uważanego za absolutnego faworyta, Krzysztofa Kieślowskiego za „Czerwony” z trylogii Trzy kolory.

15 grudnia 2006 roku film ponownie wszedł na ekrany polskich kin. W tym czasie można było go nabyć za ok. 12–15 złotych w EMPiK-ach i sklepach internetowych, a rok wcześniej został dodany (wraz z Dirty Dancing II) do gazety „Premiery”. Wyświetlany w pięciu kopiach zebrał w pierwszym tygodniu 1075 widzów. * w dniu 27 stycznia 2010 r.

Nagrody i nominacje

• Oscary 1994
  • Najlepszy scenariusz oryginalny (Wygrana)
  • Najlepszy Film (Nominacja)
  • Najlepszy Aktor Pierwszoplanowy (John Travolta) (Nominacja)
  • Najlepszy Aktor Drugoplanowy (Samuel L. Jackson) (Nominacja)
  • Najlepsza Aktorka Drugoplanowa (Uma Thurman) (Nominacja)
  • Najlepszy Reżyser (Nominacja)
  • Najlepszy Montaż (Nominacja)
• Złote Globy 1994
  • Najlepszy scenariusz (Wygrana)
  • Najlepszy Dramat (Nominacja)
  • Najlepszy Aktor w dramacie (John Travolta) (Nominacja)
  • Najlepszy Aktor Drugoplanowy (Samuel L. Jackson) (Nominacja)
  • Najlepsza Aktorka Drugoplanowa (Uma Thurman) (Nominacja)
  • Najlepszy Reżyser (Nominacja)
• Nagrody BAFTA 1994
  • Najlepszy scenariusz oryginalny (Wygrana)
  • Najlepszy Aktor Drugoplanowy (Samuel L. Jackson) (Wygrana)
  • Najlepszy Film (Nominacja)
  • Najlepszy Aktor Pierwszoplanowy (John Travolta) (Nominacja)
  • Najlepsza Aktorka Drugoplanowa (Uma Thurman) (Nominacja)
  • Najlepszy Reżyser (Nominacja)
  • Najlepszy Montaż (Nominacja)
  • Najlepsze Zdjęcia (Nominacja)
  • Najlepszy Dźwięk (Nominacja)
• Złota Palma 1994
  • Najlepszy Film (Wygrana)
• César
  • Najlepszy Film zagraniczny (Nominacja)
• MTV Movie Awards 1994
  • Najlepszy Film (Wygrana)
  • Najlepsza scena taneczna (Wygrana)
  • Najlepszy aktor (John Travolta) (Nominacja)
  • Najlepsza aktorka (Uma Thurman) (Nominacja)
  • Najlepszy duet (John Travolta i Samuel L. Jackson) (Nominacja)
  • Najlepsza piosenka filmowa (Nominacja)
• Saturn Award
  • Najlepszy Film akcji/przygodowy/thriller (Wygrana)
• Amerykańskie Stowarzyszenie Filmowe
  • Najlepszy Film (wygrana)
  • Najlepszy scenariusz (wygrana)
  • Najlepszy Reżyser (wygrana)
• Stowarzyszenie krytyków filmowych z Los Angeles
  • Najlepszy Film (Wygrana)
  • Najlepszy Aktor pierwszoplanowy (John Travolta) (wygrana)
  • Najlepszy reżyser (wygrana)
  • Najlepszy scenariusz (wygrana)
• Bostońskie stowarzyszenie krytyków filmowych
  • Najlepszy Film (wygrana)
  • Najlepszy reżyser (wygrana)
  • Najlepszy scenariusz (wygrana)
• David di Donatello
  • Najlepszy film zagraniczny (wygrana)
  • Najlepszy aktor zagraniczny (John Travolta) (wygrana)
• Stowarzyszenie krytyków filmowych z Tokio
  • Najlepszy Film zagraniczny (wygrana)
• Stowarzyszenie Nowojorskich Krytyków Filmowych
  • Najlepszy Reżyser (wygrana)
  • Najlepszy scenariusz (wygrana)

Rankingi

• Instytut AFI
  • 1998: Lista stu najlepszych amerykańskich filmów według AFI: 95. miejsce
  • 2001: Lista 100 najlepszych amerykańskich thrillerów wszech czasów: 53. miejsce
  • 2007: Lista 100 najlepszych amerykańskich filmów wszech czasów (edycja z okazji 10-lecia): 94. miejsce
  • 2008: Lista 10 najlepszych filmów w 10 klasycznych gatunkach filmowych: 7. miejsce wśród filmów gangsterskich