Założono stowarzyszenie Memoriał, zajmujące się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach represji radzieckich i ochroną praw człowieka w krajach byłego ZSRR.

Działalność

Stowarzyszenie Memoriał posiada własne archiwum i bibliotekę, gromadzące dane i literaturę na tematy związane w represjami w czasach ZSRR. Organizuje wystawy i konferencje im poświęcone, wydaje także publikacje książkowe i nieregularne czasopisma. Istotną częścią działalności Memoriału są studia nad polskimi ofiarami represji, w tym zbrodni katyńskiej. W tym celu działa Komisja Polska Stowarzyszenia Memoriał, której koordynatorem jest Aleksander Gurjanow. Memoriał ściśle współpracuje z Ośrodkiem KARTA od 1992 roku tworząc Indeks Represjonowanych, który jest całościową imienną dokumentacją losów obywateli polskich represjonowanych przez organa władzy sowieckiej w latach 1939–56. Zweryfikowane dane publikowane są w postaci tomów obejmujących ofiary różnych kategorii represji. Do tej pory przygotowano piętnaście tomów.

Drugim kierunkiem prac Memoriału jest monitoring praw człowieka w krajach byłego ZSRR. W praktyce zajmuje się głównie prawami człowieka w Rosji.

Działa głównie na terenie Rosji, ale ma też oddziały w takich państwach jak: Białoruś (koordynatorem białoruskiego oddziału Memoriału jest historyk Ihar Kuzniacou), Ukraina, Kazachstan, Łotwa, Gruzja, Niemcy. W obręb Memoriału wchodzą, częściowo autonomiczne, organizacje lokalne, jak np. organizacja Sowiest z Kotłasu, którą kieruje Irina Dubrowina.

Rosyjscy członkowie Komisji Polskiej stowarzyszenia Memoriał są pierwszymi obywatelami byłego Związku Radzieckiego, którzy oficjalnie wyrazili ubolewanie z powodu cierpień doznanych przez obywateli polskich z winy Stalina a także jako nieliczni obywatele byłego ZSRR przyznali winę Związku Radzieckiego w kontekście zbrodni i zesłań dokonanych na polskich ofiarach w tym kobietach i dzieciach.

W 1994 roku Stowarzyszenie podpisało umowę o współpracy z Ośrodkiem KARTA.

Historia powstania

Początkiem Memoriału było powstanie w 1987 w Moskwie nieformalnej grupy osób chcącej doprowadzić do budowy w Moskwie centrum pamięci ofiar stalinowskich represji, obejmującego muzeum, archiwum i bibliotekę. Początkowo zajmowała się ona głównie organizowaniem ogólnoradzieckiej akcji zbierania podpisów pod petycją do władz, w tym też czasie powstały liczne grupy memorialne w innych miastach ZSRR. W 1988 postanowiono rozpocząć własne działania zmierzające do zbierania i archiwizacji dokumentów dotyczących zesłań i uwięzień w ZSRR. Oficjalnie stowarzyszenie Memoriał zarejestrowano w 1989. 29 stycznia 1989 r. odbyła się konferencja założycielska Ogólnokrajowego Stowarzyszenia Historyczno-Oświatowego "Memoriał". Inicjatorami powołania stowarzyszenia byli m.in. Andriej Sacharow, Jewgienij Jewtuszenko i Andriej Wozniesienski. Od tego roku Memoriał podjął działania monitorujące i nagłaśniające aktualny stan praw człowieka w państwach byłego ZSRR, nasilone zwłaszcza po 1991.

8 kwietnia 2008 r. Rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała Stowarzyszeniu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.