Berek Joselewicz

Dow Baer (Berek) Joselewicz (ur. 17 września 1764 w Kretyndze, zm. 5 lub 8 maja 1809 pod Kockiem) – polski kupiec pochodzenia żydowskiego, pułkownik wojska polskiego, oficer Legionów Polskich we Włoszech.

Urodził się w należącej wówczas do Rzeczypospolitej Kretyndze na Żmudzi. Był faktorem i handlarzem końmi. Zatrudniony był przez księcia Massalskiego, biskupa wileńskiego, który wysyłał go za granicę. Podczas tych wojaży nauczył się francuskiego. Spędził trochę czasu w Paryżu, kiedy rozpoczęła się rewolucja francuska. Przeżycie to być może zainspirowało go do późniejszego przyłączenia się do Kościuszki.

Podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 organizował Pułk Lekkokonny Starozakonny (żydowski). 17 września 1794 roku Kościuszko oficjalnie ogłosił utworzenie żydowskiego oddziału. Joselewicz, wraz z innym Żydem, Józefem Aronowiczem, stworzyli patriotyczną odezwę w języku jidysz wzywającą do walki wydaną 23 kwietnia.

500 mężczyzn odpowiedziało na wezwanie, uformowano z nich regiment kawalerii – według niektórych autorów Joselewicz miał jednak za mało czasu i środków na jego sformowanie, bo jedynie 3 tygodnie i 3000 złp. Na prośbę Joselewicza zapewniono im możliwość przestrzegania religijnych obyczajów, dostęp do koszernego jedzenia, powstrzymywania się od pracy w szabat (kiedy to było możliwe), a także noszenia tradycyjnych żydowskich bród. W okresie insurekcji warszawską Pragę zamieszkiwało ok. 7000 ludzi, z czego ok. 5000 stanowili Żydzi. Oprócz oddziału Joselewicza sformowano oddziały żydowskiej milicji. Oddział Joselewicza brał udział w obronie warszawskiej Pragi, podczas której został rozbity. Tylko część przeżyła, włączając w to samego Joselewicza, który dostał się do niewoli rosyjskiej.

Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej Joselewicz przez Galicję wyemigrował do Włoch. Tam trafił do legionów Jana Henryka Dąbrowskiego. Jako dowódca polskiego oddziału w wielu bitwach napoleońskich, nad Trebbią, pod Novi, Hohenlinden, Austerlitz i Frydlandem. W 1808 roku był członkiem loży wolnomularskiej Bracia Polacy Zjednoczeni.W 1808 roku został kawalerem orderu Virtuti Militari. Odznaczony był także Legią Honorową.

W legionach Joselewicz musiał zmagać się z szykanami ze strony polskich towarzyszy broni. Generał Kniaziewicz, dowodzący Legią Naddunajską, w szeregach której znalazł się Joselewicz, pisał w liście do Wybickiego:

Berek, co w Polszcze był pułkownikiem, co dwie kampanie we Włoszech odprawił, tu przybywszy, tym dobrowolnie starszeństwa odstąpił, którzy tu żadnej kampanii nie odprawili; dlatego jednak jego prześladować nie przestają, któremu jednak niczego więcej zarzucić nie można jak to, że się nie szlachcicem urodził.

W armii Księstwa Warszawskiego dowodził szwadronem. Zginął podczas potyczki z Austriakami pod Kockiem w 1809, do dzisiaj jego grób jest zabytkiem i atrakcją turystyczną.

Syn Berka, Józef Berkowicz (1789-1846), również był wojskowym.

Pamięć o Joselewiczu

Jego imieniem nazwano ulice w Będzinie, Ozorkowie, Częstochowie (w dzielnicy Stare Miasto), Warszawie (w dzielnicy Praga-Południe), na krakowskim Kazimierzu, Brzesku, Lubartowie, Lesku, Myślenicach, Dąbrowie Tarnowskiej, Oświęcimiu, Przasnyszu, Rzeszowie, Sarnakach, Siedlcach, Węgrowie, Sopocie, Sanoku, Nowym Sączu, Radomsku, Szczecinie (w dzielnicy Podjuchy), Tomaszowie Mazowieckim, Hrubieszowie, Chrzanowie, Kocku, Kutnie, Mielcu, Łodzi, Ostrołęce, Biłgoraju, Kaliszu i Łosicach.

W 200 rocznicę śmierci Joselewicza odbyła się z inicjatywy Ambasady Francji w Polsce konferencja „Berek Joselewicz: bojownik o wolność”, której współorganizatorem było Muzeum Historii Żydów Polskich.

Poczta Polska wraz z Pocztą Izraelską wprowadziły do obiegu znaczek pocztowy w bloku dla upamiętnienia Roku Polskiego w Izraelu (2009) z postacią Berka Joselewicza z obrazu Juliusza Kossaka.