Królewska Biblioteka El Escorial

Królewska Biblioteka El Escorial

Klasztor San Lorenzo de El Escorial, Hiszpania

Królewska Biblioteka El Escorial (Biblioteca Real del Monasterio de San Lorenzo de El Escorial) to klejnot Renesansu, część wielkiego królewskiego kompleksu w Hiszpanii. Symbolizuje intelektualne dziedzictwo króla Filipa II i stała się jednym z pierwszych europejskich zbiorów wiedzy w stylu „biblioteki-galerii”.

Lokalizacja

Biblioteka znajduje się w Królewskim Klaszcie San Lorenzo de El Escorial (Monasterio de San Lorenzo de El Escorial), we wspólnocie Madryt, około 45 km od centrum Madrytu. Jest częścią największego renesansowego kompleksu na świecie, w tym klasztoru, pałacu i bazyliki, wpisanego na listę UNESCO.

Powstanie i kluczowe postacie

Biblioteka została założona w 1565 roku jako część budowy El Escorial (1563–1584), zainicjowanej przez króla Hiszpanii Filipa II (1527–1598) — pasjonata książek i humanisty, który widział w niej centrum nauk i sztuk. Pomysł powstał już w 1556 roku, ale zrealizowany po przeniesieniu dworu do Madrytu. Renesans (epoka Odrodzenia) obejmuje mniej więcej lata 1300–1600/1700, z kulminacją w XV–XVI w., kiedy w Italii i Hiszpanii odrodziły się starożytne wiedza, humanizm i sztuka (Leonardo da Vinci, Michał Anioł).

Architekt: Juan de Herrera, który stworzył klasyczny renesansowy projekt z półkami wzdłuż ścian — pierwsza taka biblioteka w Europie.

Freski: Włoski artysta Pellegrino Tibaldi, który pomalował sufity.

Tworzenie kolekcji: Humanisci jak Benito Arias Montano (katalogował w 1576 r., podarował hebrajskie manuskrypty) i Diego Hurtado de Mendoza (podał >850 manuskryptów w 1576 r.). Kolekcja zgromadzona poprzez zakupy, dary i konfiskaty z Europy i kolonii.

Rozmiary i kluczowe wskaźniki

• Powierzchnia pomieszczeń: Główna sala (Sala de los Frescos) — 54 m długości, 9 m szerokości, 10 m wysokości z beczkowym sklepieniem; Sala manuskryptów — 29 m długości, 10 m szerokości, 8 m wysokości; Letnia sala — 15 × 6 m.

• Kolekcja: Około 4700 manuskryptów (w tym ~1400 łacińskich, 650 greckich, ~2000 arabskich, 80 hebrajskich) i 40 000 drukowanych książek. Przed pożarem w 1671 r. było >4500 tomów. Półki z mahoniu, cedru i hebanu (ebony — gęste, ciężkie czarne drewno twarde z tropikalnych gatunków Diospyros, odporne na szkodniki, używane do luksusowych mebli; rzadki i drogi materiał z Afryki/Azji). W głównej sali — 54 półki.

Ciekawe fakty

• Biblioteka przetrwała dwa pożary: w 1671 r. zniszczono >4000 manuskryptów (w tym dokumenty z Ameryki), ale odbudowano do 1725 r.; w 1872 r. — minimalne straty.

• Sufity ozdobione freskami Tibaldiego z wizerunkami siedmiu sztuk wyzwolonych (gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, muzyka, geometria, astronomia) i mędrcami starożytności — symbol intelektualnego dziedzictwa Filipa II.

• Rzadkości: Codex Aureus (złota Ewangelia), relikwie z bitwy pod Lepanto (1571), „Cantigas de Santa Maria” Alfonsa X. Niektóre półki zamknięte przed złodziejami, a grzbiety książek skierowane na zewnątrz, by pokazać złocone krawędzie.

• To była osobista „bogata biblioteka” (Librería Rica) Filipa II, centrum hiszpańskiego intelektualizmu, ale Inkwizycja ograniczyła teksty hebrajskie i kastylijskie.

• Kontekst światowy: Najstarsza znana biblioteka świata to Królewska Biblioteka Aszurbanipala w Niniwie (Starożytna Asyria, ~668–631 p.n.e.), z tysiącami glinianych tabliczek (epos „Gilgamesz”, medycyna, astronomia); odkryta w XIX w., teraz w British Museum. Inne starożytne: Ebla (2500–2350 p.n.e., Syria) lub Al-Qarawiyyin (859, Maroko) — najstarsza działająca nieprzerwanie.

Porównanie z innymi bibliotekami

El Escorial to jedna z najpiękniejszych renesansowych bibliotek, ale nie najstarsza ani największa. Oto porównanie pod względem wieku, rozmiaru i sławy:

(Biblioteka,Rok założenia,Rozmiar (książki/manuskrypty; pomieszczenia),Sława i porównanie z El Escorial)

• Biblioteka Watykańska (Watykan) - 1475,~1,1 mln drukowanych + 75 000 manuskryptów; kilka sal,
  Starsza o wiek; sławniejsza jako największe archiwum chrześcijańskie;
  podobny renesansowy humanizm, ale szersze teksty religijne.
  UNESCO.
• Biblioteka Laurenziana (Florencja, Włochy) - 1523, ~11 000 manuskryptów + drukowane; westybul Michała Anioła (30 m)
  Trochę młodsza, ale ikona Renesansu (projekt Michała Anioła);
  mniejsza, ale architektonicznie bardziej uderzająca — podobny system półek „ścienny”.
• Brytyjska Biblioteka (Londyn) - 1753 (publiczna), ~170 mln pozycji; 13 km półek, sale
  Znacznie większa i młodsza; sławniejsza jako centrum światowej wiedzy („Beowulf”);
  El Escorial estetyczniejszy, ale kompaktowy.
• Biblioteka Opactwa St. Gallen (Szwajcaria) - 820 (najstarsza monastyczna), ~170 000 tomów + 2100 manuskryptów; barokowa sala (80 m)
  Starsza o 700 lat; sławniejsza średniowiecznymi manuskryptami;
  El Escorial — renesansowy odpowiednik, mniej religijny. UNESCO.
• Biblioteka Bodlejańska (Oxford) - 1602. ~13 mln tomów; sale, w tym Radcliffe Camera
  Młodsza, większa; akademicko sławniejsza (pierwsza publiczna w Anglii);
  El Escorial królewska i bardziej artystyczna.

W literaturze współczesnej, kinie, sztuce i wydarzeniach

Biblioteka rzadko pojawia się w popkulturze, ale zainspirowała projekt Biblioteki Watykańskiej i jest przedmiotem badań akademickich (np. Oxford Bibliographies o epoce Filipa II).
Dzieła kolekcji (portrety Velázqueza) — w Muzeum Prado i National Gallery w Londynie. W historii sztuki — symbol renesansowego humanizmu (Smarthistory). Brak głównych ról w filmach, ale wspominana w dokumentach (o historii Hiszpanii) i wystawach (faksymile „Cantigas de Santa Maria”). W XIX w. ilustrowana ratowaniem po pożarze 1872 r.

Źródła: UNESCO, Britannica, oficjalna strona El Escorial. Zaktualizowane na 2025 r.