Józef Węgrzyn

Józef Węgrzyn (ur. 13 marca 1884 w Warszawie, zm. 4 września 1952 w Kościanie) – polski aktor, uznawany za jedną z ważniejszych postaci przedwojennego polskiego teatru i kina.

Ukończył szkołę realną w Krakowie i szkołę dramatyczną Gabrieli Zapolskiej. Debiutował w 1904 na deskach Teatru Miejskiego we Lwowie jako Eros w sztuce J. Żuławskiego Eros i Psyche. W latach 1905–1912 był aktorem Teatru Miejskiego w Krakowie. W 1912 występował w Rosji z zespołem teatru A. Szyfmana, a po powrocie do Polski zamieszkał w Warszawie, gdzie został aktorem Teatru Polskiego w Warszawie. W 1913 zagrał tu tytułową rolę w Irydionie Krasińskiego. W latach 1916–1924 występował w Teatrze Rozmaitości, a w latach 1924–1938 w Teatrze Narodowym. Z Warszawy często wyjeżdżał na występy gościnne, brał też udział w objazdowych spektaklach Reduty (1930).

W latach 1914–1939 grał w wielu polskich filmach, m.in.: Słodyczy grzechu (1914), Urodzie życia (1921), Trędowatej (1926), Dziejach grzechu (1933). Partnerował w nich między innymi Poli Negri i Jadwidze Smosarskiej. Dzięki roli w filmie Carat i jego sługi stał się gwiazdorem i jednocześnie amantem.

1937 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej.

Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku. W 1940 został zwolniony i zaczął grać w jawnych teatrach („Złoty Ul”, „Komedia”, „Miniatury”).

W 1946 roku zagrał w swoim ostatnim filmie Dwie godziny w reżyserii Stanisława Wohla.

Po wojnie przeniósł się do Łodzi, gdzie powrócił na scenę. W latach 1946–1948 był aktorem Teatru Wojska Polskiego w Łodzi. Występował również gościnnie w Warszawie i Bydgoszczy. W 1950 roku zagrał w łódzkim „Teatrze Osa” swą ostatnią rolę Strzechy w Złotych niedolach W. Krzemińskiego.

Józef Węgrzyn był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną miał dwójkę dzieci, syna Mieczysława (aktora) i córkę Zofię. Drugą żoną Węgrzyna była Zofia Lindorfówna, dla której porzucił swą pierwszą żonę, oraz przeszedł na prawosławie. Ślub odbył się w cerkwi na warszawskiej Pradze. Drugie małżeństwo było bezdzietne i rozpadło się po 15 latach.

W 1942 roku syn Węgrzyna – Mieczysław – został aresztowany przez gestapo. Wywieziono go do Auschwitz, gdzie kilka tygodni później rozstrzelano przed blokiem 11. Aktor popadł wówczas w depresję. Węgrzyn popadł w alkoholizm i stwierdzono u niego schizofrenię. Kilka ostatnich lat życia spędził w szpitalu psychiatrycznym w Kościanie, gdzie zmarł w zapomnieniu w 1952 roku.

Józef Węgrzyn spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 293-IV–5/6).

Upamiętnienie

Józef Węgrzyn jest patronem jednej z ulic w Warszawie.

Kazimierz Biernacki jest autorem biografii aktora: Józef Węgrzyn, Kraków Wydawnictwo Literackie, 1969.

Filmografia

• 1946 – Dwie godziny jako „mistrz Amadeusz Ordoni” występujący w „Kolorowej”
• 1942 – Testament profesora Wilczura jako profesor Dobraniecki
• 1941 – Żona i nie żona
• 1939 – Biały Murzyn jako hrabia Lipski
• 1939 – Geniusz sceny jako Chłopicki
• 1938 – Florian jako generał niemiecki Von Schultz
• 1938 – Kościuszko pod Racławicami jako generał Józef Wodzicki
• 1938 – Profesor Wilczur jako doktor Dobraniecki
• 1938 – Rena jako dyrektor Szalski
• 1938 – Strachy jako baletmistrz Dubenko
• 1937 – Znachor jako doktor Dobraniecki
• 1936 – Pan Twardowski jako Zygmunt II August
• 1936 – Trędowata jako Rudecki
• 1936 – Wierna rzeka jako major
• 1933 – Dzieje grzechu jako paser
• 1933 – Ostatnia eskapada jako przywódca bandy maruderów
• 1932 – Księżna Łowicka jako Walerian Łukasiński
• 1931 – Dziesięciu z Pawiaka jako „Jur”
• 1929 – Tajemnica skrzynki pocztowej jako,
• 1927 – Uśmiech losu jako doktor nauk matematycznych Witold Siewski
• 1926 – O czem się nie myśli jako majster fabryczny Wierciak
• 1926 – Trędowata Reżyseria, jako Rudecki
• 1925 – Iwonka jako Gabriel, tajemniczy uwodziciel
• 1925 – Sanin jako rotmistrz Zarudin
• 1924 – Kiedy kobieta zdradza męża jako profesor Horski
• 1924 – Skrzydlaty zwycięzca jako lotnik Zdzisław Orski
• 1923 – Niewolnica miłości jako szlachcic Halski
• 1923 – Od kobiety do kobiety jako aktor filmowy Jan Moreau
• 1922 – Strzał jako przyrodni brat Ryszarda
• 1922 – Tajemnica przystanku tramwajowego jako fryzjer pan Miecio
• 1921 – Ludzie bez jutra jako rotmistrz huzarów Alfred Runicz
• 1921 – Tamten jako Kazimierz Wielhorski
• 1921 – Uroda życia jako Piotr Rozłucki
• 1919 – Dla szczęścia jako redaktor Stefan Mlicki
• 1919 – Krysta jako architekt Jerzy Orwicz
• 1919 – Przestępcy jako inżynier Stefan Wirski
• 1918 – Carska faworyta jako carewicz
• 1918 – Książę Józef Poniatowski jako Józef Poniatowski
• 1918 – Melodie duszy jako hrabia Henryk Y
• 1918 – Mężczyzna jako adwokat Władysław Horski
• 1918 – Złote bagno jako Jerzy Wirski
• 1917 – Carat i jego sługi jako legionista Roman Górski
• 1917 – Jego ostatni czyn
• 1917 – Kobieta
• 1917 – Arabella
• 1916 – Ochrana warszawska i jej tajemnice jako student, działacz polityczny
• 1916 – Studenci jako Henryk, syn Lucjana i Madzi
• 1916 – Wściekły rywal
• 1914 – Słodycz grzechu jako Czesław, brat Zygmunta

Spektakle teatralne (wybór)

• 1904 – Eros i Psyche jako Eros, Teatr Miejski we Lwowie
• 1906 – Wesołe kobiety z Windsoru jako Pistol, Teatr Polski w Warszawie
• 1909 – Elektra jako Orestes, Teatr Miejski w Krakowie
• 1913 – Irydion jako Irydion, Teatr Polski w Warszawie
• 1913 – Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale jako Bryndas, tamże
• 1922 – Sublokatotka jako Zygmunt, Teatr Bagatela w Krakowie
• 1924 – Wyzwolenie jako Konrad, Teatr Narodowy w Warszawie
• 1924 – Mazepa jako Zbigniew
• 1924 – Don Juan Tenorio jako Don Juan
• 1926 – Król Edyp jako Edyp
• 1927 – Król Agis jako król Agis
• 1928 – Brat marnotrawny jako Jack
• 1933 – Kean jako Kean
• 1933 – Zemsta jako Rejent Milczek
• 1934 – Klub Kawalerów jako Nieśmiałowski
• 1934 – Ludwik XI jako Ludwik
• 1934 – Dziady jako Gustaw-Konrad, Teatr Polski w Warszawie
• 1939 – Genewa jako Battler (Hitler), Teatr Polski w Warszawie
• 1944 – Dama kameliowa jako Jerzy Duval, Teatr Komedia
• 1947 – Burza jako Alonso, Teatr Wojska Polskiego
• 1948 – Ladacznica z zasadami jako Senator
• 1948 – Porwanie Sabinek jako Leonard Strzyga-Strzycki, Teatr Nowy w Warszawie