Józef Para

Józef Para (ur. 1 lipca 1922 w Wojakowej, zm. 9 listopada 2020) – polski aktor i reżyser teatralny.

Studia

Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej w Krakowie (1949). Jako student współpracował w latach 1947–1949 z Teatrem Słowackiego, Teatrem Starym i Teatrem Rapsodycznym. Członek Związku Artystów Scen Polskich.

Działalność artystyczna i naukowa

Dyrektor teatrów: Polskiego w Bielsku–Białej (1967–1973), Współczesnego we Wrocławiu (1973–1975), Śląskiego w Katowicach (1975–1977), oraz od 1982 do 2009 roku profesor nadzwyczajny w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej i Teatralnej w Łodzi.

Kawaler Krzyża Kawalerskiego (1977) i Komandorskiego (1998) Orderu Odrodzenia Polski.

Najbardziej znany z ról komisarza Przygody w filmach Vabank i Vabank II.

Ma w swoim dorobku aktorskim i reżyserskim, na deskach teatrów, na planach filmowych i w produkcjach telewizyjnych ponad 100 prac twórczych.

Jest również autorem książki wspomnieniowej pt. Salony i kulisy, opublikowanej w roku 1998 nakładem Wydawnictwa Śląsk.

Dorobek

Filmy fabularne i seriale

• Człowiek na torze (1956)
• Dwaj panowie N (1961)
• Nafta (1961)
• Ranny w lesie (1963)
• Gdzie jest generał... (1963)
• Podziemny front (1965) − Mereck, inżynier w fabryce samolotów (odc. 4)
• Agent nr 1 (1971)
• Trędowata (1976)
• Do krwi ostatniej − ambasador Archibald Clark-Kerr (1979)
• Królowa Bona (serial telewizyjny 1980) − biskup Wawrzyniec Międzyleski
• Wyrok śmierci (1980)
• Vabank (1981) – komisarz Przygoda
• Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1981) − nadprezydent prowincji poznańskiej (odc. 7)
• Vabank II czyli riposta (1984) – komisarz Przygoda
• Alchemik Sendivius (1988) − Honauer

Spektakle telewizyjne

• Sekret Enigmy - reż. Roman Wiączek.
• Śmierć Adama Zawiszy – reż. Roman Wiączek.
• Staszic – reż. Lucyna Smolińska.
• Wielki człowiek – reż. Andrzej Chrzanowski.

Ważniejsze role teatralne

• Zbigniew w Mazepie Juliusza Słowackiego w reżyserii Romana Zawistowskiego - Katowice.
• Jan Kochanowski - Droga do Czarnolasu, Aleksander Maliszewski.. Reż. Gustaw Holoubek - Katowice.
• Helmer- Dom lalki (Nora)- Henrik Ibsen. Reż. G. Holoubek – Katowice.
• Hajdaj - Zagłada Eskadry - Ołeksandr Kornijczuk. Reż. Roman Zawistowski – Katowice.
• Sobolewski – Dziady - Adam Mickiewicz. Reż. Aleksander Bardini – Warszawa.
• Dr Ranck - Dom lalki - H. Ibsen. Reż. Maria Wiercińska - Warszawa.
• Stefan - Maski Marii Dominiki - Jerzy Zawieyski. Reż. Roman Zawistowski – Warszawa.
• Pedro Manares - Ludzie z martwej winnicy - Roman Brandstaetter. Reż. Henryk Szletyński – Warszawa.
• Bohater – Kartoteka - Tadeusz Różewicz. Reż. Wanda Laskowska – Warszawa.
• Buckingham - Ryszard III - William Szekspir. Reż. Jacek Woszczerowicz – Warszawa.
• Król - Hamlet, W. Szekspir. Reż. G. Holoubek – Warszawa.
• Beckman - Frank V - Friedrich Dürrenmatt. Reż. Konrad Swinarski - Warszawa.
• „Sułkowski” - rola Sułkowskiego w sztuce Stefana Żeromskiego. Reż. Józef Para - Katowice.
• Horsztyński - Horsztyński - Juliusz Słowacki. Reż. Józef Para – Katowice.
• Posejdon – Trojanki – Eurypides. Reż. Józef Para – Katowice.
• Gromski - Porwanie Sabinek - F. Schonthan. Reż. Mieczysław Daszewski - Bielsko-Biała.
• Pan Wokulski - Pan Wokulski na podstawie Lalki Bolesława Prusa. Reż. Adam Hanuszkiewicz – Bielsko-Biała.
• Bolesław Śmiały - Bolesław Śmiały Stanisław Wyspiański. Reż. Józef Para – Bielsko-Biała.
• Doktor Judym - Doktor Judym na podstawie Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego. Reż. Józef Para – Bielsko-Biała.
• Łatka – Dożywocie - Aleksander Fredro. Reż. J. Para – Bielsko-Biała.
• Dariusz- Persowie, Ajschylos. Reż. J. Para – Bielsko-Biała (prapremiera w Polsce).
• Bassanio - Kupiec wenecki - W.Szekspir. Reż. Józef Para – Bielsko-Biała.
• Leone – Bank Glembay Ltd – Miroslav Krleža. Reż. Józef Para - Katowice.
• Agamemnon – Oresteja - Ajschylos. Reż. Józef Para - Wrocław.
• Kreon – Medea - Eurypides. Reż. Jerzy Markuszewski - Warszawa.
• Fizdejko - Janulka, córka Fizdejki - Stanisław Ignacy Witkiewicz. Reż. Józef Para – Wrocław (prapremiera).
• Pierczichin - Mieszczanie - Maksim Gorki. Reż. Józef Para – Wrocław.
• Gzymsik - Romans z wodewilu - W. Krzemiński. Reż. J. Para - Katowice.
• Johny - Dzień dobry i do widzenia - Athol Fugard. Reż. Józef Para - Katowice.
• AA - Emigranci - Sławomir Mrożek. Reż. Józef Para.
• Konrad - Wyzwolenie - Stanisław Wyspiański. Reż. Józef Para - Katowice.
• Lelewel - Tryptyk Listopadowy według Stanisława Wyspiańskiego. Reż. Janusz Warmiński – Warszawa.
• Tipoff - Lekarz bezdomny - Antoni Słonimski. Reż. Józef Para – Warszawa.

Ważniejsze reżyserie w Teatrze Śląskim w Katowicach 1965–1967

• Stefan Żeromski – Sułkowski.
• Trojanki – Eurypides.
• Horsztyński – J. Słowacki.

Ważniejsze reżyserie w Teatrze Polskim w Bielsku-Białej 1967–1973

• Konstanty Simonow: Chłopiec z naszego miasta.
• John Priestley: Pan Inspektor przyszedł.
• Juliusz Słowacki: Fantazy.
• Stanisław Wyspiański: Bolesław Śmiały.
• Henryk Ibsen: Dom Lalki./ Nora/.
• Jerzy Putrament: Wrzesień.
• Tadeusz Rittner: Głupi Jakub.
• Artur Miller: Cena.
• Maksym Gorki: Mieszczanie.
• William Szekspir: Kupiec Wenecki.
• Z. Skowroński: Maturzyści.
• Stefan Żeromski: Dr. Judym. Spektakl na motywach powieści Ludzie Bezdomni – St. Żeromski.
• Tadeusz Różewicz: Kartoteka.
• Antoni Czechow: Wujaszek Wania.
• Aleksander Fredro: Dożywocie.
• M. Mithois: Madame Coco.
• Ajschylos: Persowie / prapremiera na deskach teatru zawodowego w Polsce /.
• R. N. Nash: Zaklimacz deszczu.
• A. Makarewicz: Twarzą w twarz.
• Bolesław Prus: Pan Wokulski. Spektakl na motywach powieści Lalka – B. Prus.

Ważniejsze reżyserie w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu 1973–1975

• Ajschylos: Oresteja.
• Bolesław Prus: Pan Wokulski – na podstawie Lalki
• Stanisław Ignacy Witkiewicz: Janulka, córka Fizdejki / prapremiera /.
• Roman Brandsteter: Król i Aktor
• Maksym Gorki: Mieszczanie.

Ważniejsze reżyserie w Teatrze Śląskim w Katowicach 1975–1977

• Zdzisław Skowroński: Maturzyści.
• Władysław Krzemiński: Romans z wodewilu.
• Athol Fugard: Dzień dobry i do widzenia.
• Stanisław Mrożek: Emigranci.
• Stanisław Wyspiański: Wyzwolenie.
• Franz Schonthan: Porwanie Sabinek – Teatr w Zabrzu.

Ważniejsze reżyserie w teatrach Warszawy 1979–1989

• Miklos Hubay: Karnawał rzymski – Teatr Polski
• Antoni Słonimski: Lekarz bezdomny – Teatr Dramatyczny
• W. Williams : Przeprowadzka – Teatr Ateneum.

Praca reżyserska dla Ośrodka Telewizyjnego w Katowicach 1965–1977

• Zdzisław Skowroński: As Pik
• C. Migholas: Na hiszpańskiej ziemi.
• Włodzimierz Perzyński : Szczęście Frania.
• Tadeusz Stolarczyk: Znajomi z Perpignan.
• Marek Domański: Komedia z awansem.

Artystyczne nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Państwowa za kreacje aktorskie 1954,
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za całokształt pracy artystycznej 1972;
• Nagroda Województwa Katowickiego 1973,
• Złota Odznaka Zasłużonego dla Województwa Katowickiego w Dziedzinie Kultury 1975,
• Nagroda Województwa Bielsko-Biała 1995,
• Odznaka Działacza Kultury 1977, Złota Maska Województwa Katowickiego 1976,
• Srebrna Maska Województwa Katowickiego 1977.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1977)
• Złoty Krzyż Zasługi (1972)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” w 60 lecie pracy aktorskiej, 40 lecie pracy reżyserskiej i 25 lecie pracy pedagogicznej – PWSFTviT w Łodzi (2007)