Iwan Szpontak

Iwan Szpontak, ps. Zalizniak, Łemisz, Dubrownyk, 25 (ur. 12 sierpnia 1919, Wołkowya koło Użhorodu - zm. 14 kwietnia 1989, Wielkie Kapuszany) – ukraiński wojskowy, major, dowódca kurenia UPA "Mesnyky", skazany przez Sąd Rejonowy w Przemyślu na karę śmierci, zamienioną na wieloletnie więzienie.

Przed II wojną światową

Miał 2 braci i 2 siostry. Ukończył 4-klasową szkołę podstawową i 4-letnie studium nauczycielskie zakończone maturą, w 1938 został nauczycielem języka ukraińskiego w miejscowości Aklin Hora. W 1938 walczył w obronie Ukrainy Karpackiej, po jej zajęciu przez wojska węgierskie zamieszkał w Wielkich Kapuszanach w Czechosłowacji, następnie przeniósł się do Bratysławy. W marcu 1939 powołany do pracy przy robotach drogowych w Hanowerze.

Działalność w Ukraińskiej Policji Pomocniczej

Zwolniony ze względu na zły stan zdrowia, w 1941 przyjechał do Lwowa. Nie należał do OUN, lecz z jej polecenia wstąpił w czerwcu 1941 do pomocniczej policji ukraińskiej. Pracował jako pracownik administracyjny w IV komisariacie przy ulicy Asnyka. Ukończył szkołę podoficerską policji we Lwowie w stopniu kaprala. W 1943 skierowany do oficerskiej szkoły policji w Nowym Sączu, ukończył ją po 5 miesiącach jako starszy sierżant, powrócił do IV komisariatu. Pod koniec 1943 skierowany do Rawy Ruskiej jako zastępca powiatowego komendanta policji, gdzie pozostał do wiosny 1944.

W UPA

Na przełomie lutego/marca 1944 wyprowadził 30-osobową grupę policjantów do lasu i postanowił wstąpić do UPA. Zorganizował i był dowódcą sotni UPA, a następnie kurenia. Kureń ten bronił ukraińskich wsi, toczył walki z NKWD, polskimi oddziałami partyzanckimi, MO, wojskiem polskim a także popełnił szereg zbrodni na polskiej ludności cywilnej m.in. w Wiązownicy, Gorajcu, Rudce, Bruśnie, Kowalówce, Cieszanowie.

Od marca 1945 został mianowany dowódcą 27 Odcinka Taktycznego UPA „Bastion” i szefem sztabu VI Okręgu Wojskowego UPA „Sian”.

Wiosną 1947, na rozkaz dowództwa, "Zalizniak" zdemobilizował część ludzi i przerzucił na Ziemie Odzyskane, a część odeszła na teren ZSRR kontynuować walkę. Szpontak razem z dwoma ludźmi ochrony do października 1947 przebywał w lasach sieniawskich, a następnie przeszedł na Czechosłowację do swoich rodziców zamieszkałych w Wielkich Kapuszanach.

Zdemaskowany i aresztowany (17/18 grudnia 1958), został przekazany władzom polskim (1 października 1959), skazany na karę śmierci 8 marca 1961 przez Sąd Rejonowy w Przemyślu (zamienioną 3 czerwca 1961 na dożywocie). Zwolniony z więzienia 4 listopada 1981, powrócił do Czechosłowacji.