Antoni Halor

Antoni Halor (ur. 12 lipca 1937 r. w Siemianowicach Śląskich, zm. 10 lutego 2011 r. w Katowicach) – reżyser filmowy i telewizyjny, artysta plastyk, literaturoznawca, publicysta.

Życie i twórczość

Studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie uzyskał dyplom w 1965 r. oraz na Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej, Filmowej i Telewizyjnej w Łodzi, której dyplom otrzymał w 1971 r. Doktoryzował się na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach z zakresu literaturoznawstwa w 2004 r. (praca doktorska Legenda i prawda. Wokół wybranych mitów w kulturze śląskiej).

Autor i scenarzysta filmów dokumentalnych, fabularnych i animowanych, przedstawień Teatru Telewizji i innych widowisk telewizyjnych. Malarz, rysownik, grafik, ilustrator książek. Współzałożyciel grupy "Onejron". Od 1965 członek Związku Polskich Artystów Plastyków, od 1971 Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Autor opowiadań, scenariuszy, esejów i szkiców z dziedziny sztuki, filmu i literatury. Autor licznych książek o kulturze, obyczajach i legendach Górnego Śląska.

Z wczesnej twórczości filmowej reżysera szczególny urok posiada nakręcony w kolorowej, szerokoekranowej konwencji westernu krótkometrażowy dokument "Pożegnanie kolejki" o likwidowanej wówczas dojazdowej kolejce górniczej kopalni "Siemianowice". Z kolei "Wzgórze Marsa albo Powrót powstańca śląskiego" jest znakomitą etiudą fabularną osadzoną w górnośląskim pejzażu, z godnymi odnotowania rolami Tadeusza Kwinty i Marii Hornik, którzy trzy lata później pojawili się także w jedynym pełnometrażowym fabularnym filmie reżysera pt. "Opis obyczajów". W pierwszej połowie lat 70. Antoni Halor reżyserował większość filmów we współpracy z Józefem Gębskim.

"Testament" to dokument o obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, opowiedziany prozą Tadeusza Borowskiego. Film ten wstrząsnął sumieniami Europejczyków, którzy próbowali zapomnieć o II wojnie światowej. Wielokrotnie nagradzany na festiwalach i przeglądach (m. in. nagroda Srebrnego Lajkonika na festiwalu KFF w Krakowie w 1970 r., nagroda na MFF w Tours 1971 r., kopia trafiła nawet do zbiorów Museum of Modern Art w Nowym Jorku, co samo w sobie stanowi wielki zaszczyt). "Testament" pozwolił A. Halorowi zapisać się w annałach światowej kinematografii i zdobyć powszechne uznanie. Na szczególną uwagę zasługują jednak także kolejne filmy dokumentalne, jak "Czarne-zielone" i "Czarne słońce" (realistyczne filmy o ciężkiej pracy górników węgla kamiennego, wyróżnienie na festiwalu w Krakowie w 1971 r., zdjęte z ekranu przez cenzurę); "Notatnik 14" (nagroda Brązowego Lajkonika w 1973 r.); "Jeden plus jeden" (nagroda w Tampere oraz najlepszy film roku 1974 na festiwalu w Londynie); "Człowiek z laską" (wybitny film o generale i wojewodzie Jerzym Ziętku, wyróżniony na festiwalu w Krakowie i uhonorowany Nagrodą Główną w 1979 r. w Łodzi); "Słoneczko jasne zza czarnych gór" (dokumentalny zapis wspomnień i pieśni z aktorskim udziałem sędziwych, ostatnich żyjących powstańców śląskich); "Siedem zegarków Gustawa" (pełnometrażowy, fabularyzowany film dokumentalny o Gustawie Morcinku – I nagroda ZWSD "Epoka" w 1987 roku); "Ulica, o której trochę wiem" – dokument o przemianie obyczajowej, jaka dotknęła górnośląskie osiedla robotnicze, z elementami autobiografii twórcy. W obsadzie dwóch ostatnich filmów zrealizowanych w WFDiF wyróżnia się rola Andrzeja Lipskiego. Ostatni film twórcy to telewizyjny dokument "Małe i niespodziewane odkrycie Śmierci" poświęcony odkryciu cennej polichromii w drewnianym kościółku w Bierdzanach, którego dokonał bytomski artysta Paweł Sznela. Autorem zdjęć w wielu filmach Antoniego Halora był utalentowany operator i późniejszy dokumentalista Michał Bukojemski, z którym reżyser współpracował już w PWSTiF. Twórca nawiązał również współpracę z łódzkim Se-Ma-Forem, tworzył i współtworzył liczne spektakle telewizyjne, przedstawienia teatralne i teledyski muzyczne.

  Antoni Halor "Ocean I", olej, płótno

Twórczość plastyczna Antoniego Halora to w szczególności malarstwo i grafika. Od najmłodszych lat przyszły artysta wykazywał się nieprzeciętnym talentem plastycznym. Ręcznie ilustrował, a nawet kaligrafował książki, manuskrypty i śpiewniki. Wczesne prace malarskie zawierają liczne motywy pejzażu górnośląskiego. Rejs jachtem SY Siemion na Islandię, w którym artysta – posiadający patent sternika – wziął udział w 1977 r., zaowocował inspiracją do serii Atlantyków. Wystawy indywidualne m.in. Warszawa 1967, Katowice 1979, 2003, Saarbrücken 1973 r. Ponadto brał udział w wystawach zbiorowych w kraju i za granicą. Jego prace znajdują się w kolekcjach krajowych i zagranicznych (Austria, Czechy, Francja, Niemcy, Słowacja, Kanada, Szwecja, Holandia).

Pod koniec lat 80. A. Halor zaczął się skłaniać w stronę twórczości literackiej, co było w pewnym stopniu związane ze słabnącym stanem zdrowia. W dziedzinie tej poświęcił się szczególnie problematyce obyczajowości i folkloru Górnego Śląska. Konsekwentnie gromadzona i stale wzbogacana wiedza naukowo-literacka, historyczna i filozoficzna twórcy zaowocowała licznymi publikacjami prasowymi i książkowymi. Powstały m.in. cykle: "Podania i legendy naszych miast" (1987), "O słynnych zbójcach Eliaszu i Pistulce" (1988) i prowadzony przez wiele lat na łamach "Śląska" - od pierwszego numeru miesięcznika aż do śmierci- cykl "Pejzaż mitologiczny". Każdy rok przynosił nowe pozycje książkowe, zwykle związane z bardzo szeroko pojętą tematyką śląską, a często też z ukochanym rodzinnym miastem - Siemianowicami, jak: "Pilnuj obowiązku swego-rzecz o Piotrze Kołodzieju" (1992), "Wokół dawnej kaplicy siemianowickiego pałacu" (1998), "Żarty nieżarty księdza Stabika" (1999), "Przewodnik siemianowicki. Wędrówki po mieście i okolicy" (2000), "Siemianowickie koneksje Józefa Lompy" (2001), "Nasza buda. Szkice z historii I Liceum Ogólnokształcącego w Siemianowicach"(2004), "Kościół Krzyża Świętego w Siemianowicach" (2006). W latach 2004 - 2009 miasto wydawało corocznie książkowy "Kalendarz siemianowicki" autorstwa A. Halora. W 2010 r. A. Halor napisał jeszcze książkę o Wojciechu Korfantym, najsłynniejszym siemianowiczaninie, której wydanie spodziewane jest w 2012 r. Wiele tych pozycji zostało opublikowanych w ramach serii wydawniczej pn. "Biblioteka Siemianowicka" stworzonej przez A. Halora. Ważne miejsce w twórczości znajdują starannie opracowane "Podania i legendy mikołowskie", "Bożogrobcy i pudlyrze. Podania i legendy chorzowskie", "Rok obrzędowy na dawnej ziemi bytomskiej", publikacje o Górze Świętej Anny i hrabiach Gaszynach, architekturze i sztuce Głogówka, zabytkach Dolnego Śląska itp. Obok własnej twórczości A. Halor opracował i wydał również szereg publikacji obcych, w tym tłumaczeń z języków niemieckiego, francuskiego, angielskiego, rosyjskiego i łaciny, które poznał biegle w młodości.

Był w roku 1961 założycielem i pierwszym kierownikiem Studenckiego Dyskusyjnego Klubu Filmowego „Kino-oko” w Katowicach. Członek Stowarzyszenia Filmowców Polskich, Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego, Towarzystwa Przyjaciół Siemianowic Śląskich. Nagroda Ziemi Bytomskiej im. J. Ligęzy za publikacje o folklorze Górnego Śląska 1989 r. Uhonorowany przez Zarząd Województwa Śląskiego Nagrodą im. Karola Miarki 2000 r. Dorobek twórcy doceniło śląskie środowisko literackie, na wniosek którego A. Halor w r. 2005 otrzymał odznakę honorową "Zasłużony dla kultury polskiej".

Artysta był wielkim bibliofilem, a przy tym pasjonatem muzyki klasycznej i westernu, doskonale grał na gitarze klasycznej i harmonijce ustnej, fotografował. W filmach z początkowego okresu twórczości był często zarówno autorem, jak i wykonawcą muzyki.

Władze Siemianowic Śląskich zorganizowały 30 września 2007 r. uroczysty benefis z okazji 70. urodzin artysty w kinoteatrze "Tęcza", połączony z wystawą twórczości plastycznej i pokazem filmów. W kwietniu 2012 r. imieniem Antoniego Halora nazwano w rodzinnym mieście odnowiony skwer przy ul. Katowickiej.

Filmografia (wybór) AKF "Śląsk" (1960-1965)

• O P... sentymentalnie 1960, dok. 8mm
• De Rerum Natura 1961, dok. 8mm
• Andante Molto Cantabile 1962, eksp. 8mm
• Rozdzielenie wód 1962, eksp. 8mm
• Transmutacja 1963, fab. eksp. 8mm
• Szkoła 1964, dok. 8mm
• Moja hałda 1964, dok. 8mm
• Kancjonarz jarosławski 1964, dok. 8mm
• Chrysopea albo Mysterium Coniunctionis czyli jak kamień filozoficzny znaleźć można i należy 1965, fab. eksp. kolor 16mm

Kadr z filmu "Wzgórze Marsa", 1969 PWSTiF (1966-1969)

• Asy 1967, anim. z aktorem kolor
• Sobowtór 1967, groteska trick.
• Sennik sarmacki 1967, eksp. kolor
• Zdjęcie ślubne 1967, etiuda fab.
• Pożegnanie kolejki 1968, dok. kolor cinemascope
• Początek eksperymentu 1968, dok. etiuda reportaż
• Wzgórze Marsa 1969, fab. (absolutorium)

  Antoni Halor, reżyser filmowy i telewizyjny, artysta plastyk Twórczość samodzielna (1969-1990)

• Czy chciałbyś pojechać na Wyspy Kanaryjskie 1969, rep. TV
• Testament 1970, dok. kolor
• Cztery pasje po angielsku 1970, dok.
• Sopot 70 1970, muz.
• Drzewo szczęśliwe 1970, anim.
• Czarne-zielone 1971, dok.
• Czarne słońce 1971, dok. TV
• Herosi 1971, dok.
• Człowiek równa się człowiek 1972, anim.
• Jeden plus jeden 1972, dok.
• Nieustraszeni wykonawcy Mozarta 1972, anim.
• Joan Baez 1972, muz.
• Notatnik 14 1973, dok.
• Opis obyczajów 1973, fab.
• Adam i Ewa 1973, dok. fab. 16mm TV
• Wszystkie moje dzieci 1974, dok. fab.
• Kto? 1975, dok.
• Klowni 1975, dok. Antoni Halor "Wenus śląska", olej, płótno, część tryptyku ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego
• Teatr z wyobraźni 1975, dok.
• Suity francuskie J. S. Bacha 1975, muz. 16mm TV
• Plener przemysłowy 1976, dok.
• Teatr wyobraźni 1976, dok.
• Jacht 1978, dok.
• Słonko jasne zza czarnych gór 1978, dok.
• Człowiek z laską czyli portret człowieka praktycznego 1978, dok.
• Czekanie 1980, dok.
• Odyseusz 1981, dok.
• Konrad 1984, dok.
• Siedem zegarków Gustawa albo eremita skoczowski Morcinek 1986, dok. fab., 16 mm TV
• Ulica, o której trochę wiem 1989, dok.
• Małe i niespodziewane odkrycie Śmierci 1990, dok., TV

Realizacje telewizyjne – Teatr TV (wybór)

• Doktor Faustus 1975, według T. Manna
• Teresa Raquin 1976, według E. Zoli
• Wędrówki mistrza Kościeja 1978, według M. Ghelderode
• Lizystrata 1980, według Arystofanesa.

Ponadto kilka przedstawień Teatru Sensacji, kilkanaście widowisk rozrywkowych m.in. Barbórka 70 1970, Lekcja tańca dla dorosłych 1971, Haszek&Szwejk 1976, słuchowiska i audycje radiowe.

Antoni Halor "Skarbnik", ilustracja książki Dorobek literacki (wybór)

• Siemianowice. Przewodnik po mieście, 1969
• Podania i legendy naszych miast, 1987
• O słynnych zbójcach Eliaszu i Pistulce, 1988
• O Górze Św. Anny i hrabiach Gaszynach, 1990
• Pilnuj obowiązku swego – rzecz o Piotrze Kołodzieju, 1992
• Kalendarz na rok 1994. Nasza ziemia, 1993
• Podania i legendy mikołowskie, 1995
• Pejzaż mitologiczny, 1996
• Opowieści miasta z rybakiem w herbie. Podania i legendy siemianowickie, 1997
• Bożogrobcy i Pudlyrze. Podania i legendy chorzowskie, 1998
• Wokół dawnej kaplicy siemianowickiego pałacu, 1998
• Żarty nieżarty księdza Stabika, 1999
• Przewodnik Siemianowicki. Wędrówki po mieście i okolicy, 2000
• Siemianowickie koneksje Józefa Lompy, 2001
• Nasza buda. Szkice z historii I-go Liceum Ogólnokształcącego w Siemianowicach, 2004
• Rok obrzędowy na dawnej ziemi bytomskiej, 2004
• Kalendarze księdza Antoniego Stabika, 2004
• Kościół Krzyża Świętego w Siemianowicach, 2006
• Kalendarze siemianowickie na rok 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009
• Wojciech Korfanty: Człowiek charakteru, 2012