Juliusz Demel

Juliusz Demel (ur. 16 sierpnia 1921 w Poznaniu, zm. 31 sierpnia 1991 we Wrocławiu) – profesor historii, pracownik naukowy Uniwersytetu Wrocławskiego i Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Autor książek i licznych innych publikacji z dziedziny historii XIX i XX wieku. Szczególnym zainteresowaniem prof. Demela cieszyła się historia gospodarcza Krakowa i Śląska, a także stosunki polsko-rumuńskie i historia Rumunii.

Urodził się w Poznaniu, w rodzinie zawodowego wojskowego Franciszka Demela, ale dzieciństwo i młodość spędzał w stolicy. Był maturzystą "Batorego" w Warszawie z roku 1939 (w tym samym roczniku co Jan Bytnar i Tadeusz Zawadzki). W latach 1933-1939 był harcerzem 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy "Pomarańczarnia", pełnił m.in. funkcję redaktora wydawanego przez drużynę pisma "Gniazdo". Na początku II wojny światowej przeniósł się do Krosna, gdzie zatrzymał się u rodziny i utrzymywał się z pracy w zakładzie tekstylnym. W 1942 uciekł, za ojcem – pułkownikiem WP, adiutantem gen. K. Sosnkowskiego z kraju; przebywał jakiś czas na Huculszczyźnie, następnie przeszedł przez nielegalną granicę do Rumunii. Tamże złapany i aresztowany, dwa lata spędził w więzieniach w Czerniowcach i Krajowej. Zwolniony został w 1944; schyłek wojny również spędził w Rumunii, podjąwszy studia z historii i filologii nowożytnej na uniwersytecie bukareszteńskim. Wyniósł z tamtego okresu znajomość języka rumuńskiego, w przyszłości historii Rumunii poświęcił wiele prac, utrzymywał także bliskie kontakty naukowe z tamtejszymi ośrodkami historycznymi.

W 1945 powrócił do kraju. Rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, pod kierunkiem Henryka Mościckiego i Jana Dąbrowskiego, uczęszczał też na zajęcia z filologii angielskiej. Był ponadto słuchaczem Szkoły Nauk Politycznych przy Wydziale Prawa UJ. Z dyplomem magistra historii (pracę Początki gospodarki austriackiej w Krakowie po 1846 r. obronił w 1949) skierowany został do pracy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa. Otrzymał zakaz pracy w kontakcie ze studentami i mieszkanie poza Krakowem (Wieliczka). W opinii władz nie pomogło małżeństwo (żona – sanitariuszka Szarych Szeregów, ps. "Litka", maturzystka "Konopnickiej", związana z batalionem "Parasol", po-powstaniowa więźniarka Auschwitz i Ravensbrück). Nigdy (do śmierci) nie dostał paszportu do krajów zachodnich, nawet na pogrzeb ojca. W 1951 przedstawił dysertację doktorską Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1846-1853 (Kraków 1951), po czym otrzymał w krakowskim muzeum stanowisko kustosza.

W 1956 wyjechał z Krakowa i osiadł we Wrocławiu, gdzie po roku pracy w Muzeum Śląskim objął kierownictwo działu historycznego. W tym samym czasie podjął starania o przeniesienie na Uniwersytet Wrocławski, zakończone powodzeniem i powołaniem z początkiem lutego 1958 na adiunkta. Jesienią tegoż roku awansował na docenta. W latach 1960-1967 związany był z opolską Wyższą Szkołą Pedagogiczną; w latach 1963-1967 mieszkał w Opolu, a do Wrocławia dojeżdżał, by w 1967 powrócić na stałe do Wrocławia. Na obu uczelniach pełnił funkcje administracyjne – prodziekanem w Opolu był w latach 1964-1969, we Wrocławiu w latach 1969-1972. 15 marca 1972 odebrał nominację na profesora nadzwyczajnego. Nigdy nie angażował się w bieżące akcje polityczne; na przełomie lat 80/90, w związku z sytuacją polityczną odmówił przyjęcia tytułu profesora zwyczajnego ("belwederskiego"). Zasiadał w senacie uniwersyteckim. Przez jakiś czas przewodniczył Radzie Instytutu Pedagogicznego oraz brał udział w pracach zarządu głównego Związku Zawodowego Pracowników Kultury.

Zmarł we Wrocławiu, w miesiąc po przejściu na emeryturę i niespełna 2 miesiące po ostatnim prowadzonym przez siebie egzaminie magisterskim. Łącznie, w samym tylko Wrocławiu, kierował około 130 pracami magisterskimi. Był szanowanym rzecznikiem studentów; jeszcze wiele lat po jego śmierci przychodziły na jego adres listy z wyrazami pamięci.