Władysław Jaxa-Rożen

Władysław Jaxa-Rożen lub Jaksa-Rożen, pseud. "Barnaba", "Harczenko" (ur. 29 marca 1875 w Krzyżopolu, zm. 24 czerwca 1931 w Warszawie) – polski inżynier rolnik oraz generał brygady Wojska Polskiego, uczestnik walk o niepodległość Polski w I wojnie światowej, a także wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej. Komendant Związku Strzeleckiego. Odznaczony Orderem Virtuti Militari.

Służba w rosyjskiej armii i działalność niepodległościowa

W latach 1884-1887 uczęszczał do gimnazjum w Ananijowsku, a w latach 1887-1893 uczył się w Nowgorodzkim Korpusie Kadetów grafa Arakczejewa w Niżnym Nowgorodzie. W latach 1893-1895 był junkrem 3 Aleksandryjskiej Szkoły Wojskowej w Moskwie. W latach 1895-1899 jako podporucznik służył w 4 Moździerzowym Pułku Artylerii Polowej.

W 1899 został urlopowany i rozpoczął studia w Warszawskim Instytucie Politechnicznym Mikołaja II jako wolny słuchacz. W 1900 zwolniony do rezerwy, przeniósł się do Lwowa, gdzie kontynuował studia w Szkole Politechnicznej. W 1901 po ukończeniu trzech semestrów przerwał studia i powrócił do Warszawy.

W tym samym roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej i rozpoczął pracę konspiracyjną pod pseudonimem "Harczenko". Pracował w tajnej drukarni i kolportował bibułę partyjną. 19 sierpnia 1904 otrzymał powołanie do 3 Pułku Artylerii Oblężniczej w Kijowie. Nie chcąc uczestniczyć w wojnie z Japonią, zdezerterował do Galicji. W 1905 w Krakowie został członkiem Organizacji Bojowej PPS oraz wykładowcą w szkołach bojowych. Występował pod pseudonimem "Barnaba". W następnym roku wstąpił do Frakcji Rewolucyjnej PPS. W 1907 wyjechał do Lwowa, gdzie kontynuował studia w Akademii Rolniczej w Dublanach. W 1908 współtworzył Związek Walki Czynnej. Został członkiem Rady Głównej ZWC i Wydziału Związku. W 1910 skończył studia i uzyskał tytuł inżyniera oraz został członkiem Związku Strzeleckiego. 7 sierpnia 1914 objął kierownictwo ZS we Lwowie.

Służba w Legionach Polskich

We wrześniu 1914, po zajęciu miasta przez Rosjan udał się do Krakowa i wstąpił do Legionów Polskich. W koszarach zlokalizowanych w Przegorzałach objął dowództwo nad organizującą się 4 baterią II Dywizjonu Artylerii. Na początku października wraz z całym dywizjonem przeniósł się do Borzęcina. 19 października na czele swojej baterii wyruszył na front gdzie dołączył do I Brygady Legionów. Uczestniczył w walkach brygady na Podhalu pod Krzywopłotami (17-18 listopada), Marcinkowicami (6 grudnia) i Pisarzową (7 grudnia). Po tej walce wraz z baterią przeszedł na odpoczynek do Zaskału, a następnie Osieka. Tam pozostawał do maja 1915. W tym czasie szkolił swój pododdział i przezbroił w nowe armaty. 18-19 maja uczestniczył w bitwie pod Konarami, a 4-8 sierpnia pod Kamionką koło Ożarowa. We wrześniu, w czasie koncentracji legionów na Wołyniu, objął dowództwo II dywizjonu artylerii, w którego skład weszły baterie 4 i 5. W kwietniu 1916 zachorował i przebywał na leczeniu w Lublinie i Karlsbadzie. Od 20 czerwca do 31 grudnia 1916 dowodził kadrą artylerii w Kozienicach, a od 1 stycznia do 1 czerwca 1917 I dywizjonem artylerii. W lipcu ponownie objął dowództwo II dywizjonu artylerii. Po odmowie złożenia przysięgi został zwolniony z legionów i powrócił do Lwowa, gdzie podjął pracę w Galicyjskim Towarzystwie Gospodarczym.

Służba w Wojsku Polskim

Od 1 listopada 1918 uczestniczył w obronie Lwowa, chwilowo pełniąc obowiązki komendanta naczelnego[1], a następnie dowodząc załogą Szkoły Konarskiego i kadrą piechoty. 2 grudnia został awansowany do stopnia majora i mianowany dowódcą artylerii Okręgu Wojskowego Przemyśl. Organizował 3 Pułk Artylerii Polowej w Jarosławiu i 11 Pułk Artylerii Polowej w Przemyślu. 22 stycznia 1919 objął dowództwo 3 Pułku Artylerii Polowej. 15 maja był przydzielony do dowódcy X Brygady Artylerii. 10 sierpnia objął dowództwo 4 Pułku Artylerii Polowej. 4 grudnia został zastępcą szefa Kierownictwa Organizacji Żandarmerii. 20 lutego 1920 wyznaczony został na stanowisko zastępcy dowódcy Żandarmerii Wojskowej, a po reorganizacji zastępcy Inspektora Żandarmerii Wojskowej Ministerstwa Spraw Wojskowych. 16 lutego 1921 został dowódcą Żandarmerii Wojskowej M.S.Wojsk. 22 sierpnia 1921 otrzymał nominację na szefa Wydziału 2 Żandarmerii Departamentu I Piechoty M.S.Wojsk. 1 lipca 1922 został komendantem głównym Baonów Celnych[2], a 1 września 1922, po przemianowaniu formacji – komendantem głównym Straży Granicznej. Z tego ostatniego stanowiska odwołany z dniem 30 czerwca 1923 i ponownie wyznaczony na stanowisko szefa Wydziału 2 Żandarmerii Departamentu Piechoty M.S.Wojsk. Od 19 września 1926 do 19 marca 1929 był komendantem garnizonu i placu Miasta Stołecznego Warszawy.

16 marca 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, awansował go do stopnia generała brygady ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 2. lokatą w korpusie generałów[3].

Od 26 marca 1929 do śmierci był komendantem Związku Strzeleckiego. 1 kwietnia 1930 został przeniesiony do dyspozycji ministra spraw wojskowych. Zmarł 24 czerwca 1931. Spoczął w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie (kwatera A15, rząd 5, grób 1).

Rodzina

• Ojciec Władysława, Witold Jaxa-Rożen, był sztabskapitanem armii rosyjskiej, zdymisjonowanym i skazanym na karę śmierci za okazywanie pomocy powstańcom styczniowym. Ułaskawiony przez cara Aleksandra II, został osadzony w twierdzy w Benderach.
• Matka, Maria z Matuszewskich, była córką Stanisława Matuszewskiego, członka Rządu Narodowego. Po śmierci Witolda wyszła za Szymona Kossobudzkiego.
• Siostra, Ludmiła, działaczka PPS, była pierwszą żoną Stanisława Grabskiego.
• Władysław Jaxa-Rożen był żonaty z Wiktorią z Kossobudzkich (1905), działaczką partyjną. Miał z nią troje dzieci:

• Stanisława (1906-1985, płk saperów, w kampanii wrześniowej 1939 w stopniu kapitana, dowódca kompanii przeprawowej Batalionu Saperów Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej) • Marię (ur. 20 sierpnia 1907, działaczka PLAN-u, rozstrzelana 14 czerwca 1940 w Palmirach) • Bohdana (ur. 19 lutego 1915, student Wydziału Prawa UW, redaktor i wydawca pisma "Orka na Ugorze", w 1938 utonął w Dunajcu)