Władysław Szafer

Władysław Szafer (ur. 23 lipca 1886 w Sosnowcu, zm. 16 listopada 1970 w Krakowie) – polski botanik, profesor UJ (w latach 1936-1938 rektor), dyrektor krakowskiego Ogrodu Botanicznego, wieloletni dyrektor Instytutu Botaniki UJ.

Gdy w czasie okupacji niemieckiej zamieniono Instytut w placówkę niemiecką "Botanische Anstalten", zwolniony ze stanowiska Władysław Szafer pełnił funkcję rektora tajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, po wojnie znów objął stanowisko dyrektora Instytutu, a jednocześnie od 1953 był twórcą i do 1960 dyrektorem Zakładu (dziś Instytutu) Botaniki PAN. Członek PAU i PAN, honorowy członek Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i jej Zasobów.

Zajmował się ochroną przyrody, florystyką, paleobotaniką, geografią roślin. Był twórcą polskiej szkoły paleobotanicznej, współtwórcą polskich parków narodowych, inicjatorem odtworzenia populacji żubra w Puszczy Białowieskiej m.in. przez sprowadzenie dwóch samic czystej krwi z ZOO w Sztokholmie (Szwecja), uczestniczył w tworzeniu (wspólnie z Michałem Siedleckim) Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody w Brukseli, przekształconego później w Światową Unię Ochrony Przyrody. W 1935 r. zastosował po raz pierwszy metodę map izopolowych w interpretacji rozprzestrzenienia drzew. Metoda ta weszła do nauki światowej. Autor opublikował około 700 publikacji, z czego 473 pozycji dotyczy ochrony przyrody.

Ukończył Szkołę Powszechną w Mielcu. Naukę kontynuował w Gimnazjum im. Konarskiego w Rzeszowie. W 1905 rozpoczął studia botaniczne na uniwersytecie w Wiedniu, a od 1909 kontynuował je na Uniwersytecie Lwowskim (1910 doktorat z botaniki). 1911-1912 studia z zakresu gleboznawstwa i dendrologii na Uniwersytecie w Monachium i w Wiedniu. Od 1912 wykłada w Wyższej Szkole Lasowej we Lwowie. W 1914 wstąpił jako podoficer do polskiego Legionu Wschodniego, po odmowie złożenia przysięgi cesarzowi zdegradowany i wcielony do armii austriackiej. Od 1917 do 1960 wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim, od 1920 profesor zwyczajny. Od 1920 był członkiem korespondentem, a od 1925 – członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności; w l. 1946-1952 – wiceprezesem PAU; dyrektor Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PAU w l. 1945-1952[1]. W 1952-1968 był członkiem prezydium PAN, a w l. 1957-1962 – wiceprezesem PAN; był przewodniczącym Komitetu Botanicznego PAN (1952-1954) i przewodniczącym Komitetu Ochrony Przyrody i jej Zasobów PAN (1956-1970). Szczególnie ważną rolę odegrał jako współtwórca i pierwszy przewodniczący Oddziału PAN w Krakowie (1957-1960), był także członkiem Prezydium tegoż Oddziału (1957-1968). W l. 1957-1970 wchodził w skład Komisji Biologicznej Oddziału PAN w Krakowie. W l. 1948-1956 wykazał nieprzejednane stanowisko wobec narzuconego nauce polskiej łysenkizmu. Był wtedy traktowany jako „wróg systemu” i ostro atakowany przez osoby kierujące wówczas sprawami nauki w Polsce. Dzięki autorytetowi, jakim się cieszył w kraju i za granicą, nie padł ofiarą represji. Był jednym z światowych pionierów ochrony przyrody. Z jego inicjatywy lub przy czynnym wsparciu powstały parki narodowe: Białowieski PN (1947), Świętokrzyski PN (1950), Babiogórski PN (1954), Pieniński PN (1954), Tatrzański PN (1954), Ojcowski PN (1956), a także wiele rezerwatów i pomników przyrody. Dążył do stworzenia naukowych podstaw ochrony przyrody. Jednym z pierwszych na świecie podręczników z tej dziedziny było 2-tomowe dzieło zbiorowe Ochrona przyrody i jej zasobów. Problemy i metody (1965), przetłumaczone na j. angielski i wydane w skróconej wersji jednotomowej (1973). Był autorem ponad 100 publikacji z zakresu historii botaniki. Z Zakładem Historii Nauki i Techniki PAN związał się pod koniec życia.

18 marca 1919 roku został mężem profesor Janiny Jentys. Mieli troje dzieci: Tadeusza, profesora architektury; Annę, polonistkę, malarkę i graficzkę oraz Stanisława. Zmarł 16 listopada 1970 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.

Doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Karola w Pradze oraz UMCS[2]. Utrzymywał rozległe kontakty naukowe i towarzyskie (np. m.in. z kard. Karolem Wojtyłą). Pochowany jest na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Publikacje

Był autorem i współautorem następujących publikacji:

• Flora polska
• Rośliny polskie
• Ogólna geografia roślin
• W. Szafer, M. Kostyniuk, 1952: Zarys paleobotaniki. PWN.
• Szata roślinna Polski
• W. Szafer, 1946: Zarys rozwoju flory Holarktydy. Rocznik Pol. Tow. Geol., 16.
• Zarys historii botaniki w Krakowie
• Wspomnienia przyrodnika
• U progu Sahary: Wrażenia z wycieczki do Tunisu odbytej na wiosnę 1924-go roku (Cieszyn, 1925)