Tadeusz Mostowski

Tadeusz Antoni hrabia Mostowski herbu Dołęga, krypt.: M-I; X, (ur. 19 października 1766 w Warszawie, zm. 6 grudnia 1842 w Paryżu) – polski literat, publicysta, polityk, wydawca, krytyk literacki, minister spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.

Syn Pawła Mostowskiego, wojewody mazowieckiego, i Anny Rozalii z Hylzenów. Wychowany w domu o wysokich tradycjach intelektualnych, uczył się w warszawskim Collegium Nobilium i przez pewien czas we Francji, w 1780 mianowany asesorem sądu kryminalnego. Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego. W roku 1790 został najpierw podstolim wyszogrodzkim, a następnie (grudzień 1790) kasztelanem raciąskim, wchodząc w ten sposób w skład Senatu. Zwolennik Stronnictwa Patriotycznego. Był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. Jednocześnie w latach 1791-1792 wraz z Julianem Ursynem Niemcewiczem i Józefem Weyssenhoffem wydawał własnym nakładem Gazetę Narodową i Obcą; m.in. nabył (styczeń 1792) na jej potrzeby nową drukarnię. Kantor tej gazety znajdował się w ówczesnej rezydencji Mostowskich (ul. Bielańska 602). W roku 1793 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława.W okresie konfederacji targowickiej opuścił Polskę (sierpień 1792) i przez Drezno, Lozannę i Chamonix wyemigrował do Paryża (październik 1792), pośrednicząc w rozmowach między polskimi emigrantami a francuskimi władzami rewolucyjnymi. Po upadku żyrondystów 2-krotnie więziony, 25 listopada 1793 powrócił do kraju (osiadł w Tarchominie pod Warszawą), gdzie też podlegał prześladowaniom (internowanie 6 grudnia 1793 na rozkaz Sieversa). Miejsce internowania opuścił około 20 lutego 1794. Podczas powstania kościuszkowskiego wchodził w skład Rady Zastępczej Tymczasowej (radca Wydziału Dyplomatycznego), Rady Najwyższej Narodowej (zastępca radcy w Wydziale Instrukcji oraz w Wydziale Żywności) i Rady Wojennej (od 19 października 1794). Po upadku powstania w niewoli rosyjskiej (początkowo Twierdza Pietropawłowska, później areszt domowy w Petersburgu), z której wyszedł w 1795 na mocy amnestii; następnie we Francji (1797). W listopadzie 1800 wybrany na członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W roku 1802 powrócił na dłużej do kraju i założył w swym pałacu na Nowolipiu (Pałac Mostowskich) nowoczesną drukarnię (czcionki sprowadzono specjalnie z Paryża i Lipska), w której do roku 1806 wydał (wytłoczył) ponad 85 pozycji (m.in. 27 tomów serii "Wybór Celniejszych Pisarzów Polskich"). W latach 1806-1812 ponownie przebywał we Francji, jednocześnie dbając o ulepszenie gospodarki w swych dobrach tarchomińskich pod Warszawą.

Od 19 września 1812 pełnił funkcję Ministra Spraw Wewnętrznych Księstwa Warszawskiego do maja 1813 r. W latach 1815-1830 był ministrem prezydującym w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych Królestwa Polskiego. Na tym stanowisku dbał o rozwój gospodarczy kraju, inicjując m.in. akcję industrializacji, budowę Kanału Augustowskiego, założenie Instytutu Agronomicznego w Marymoncie pod Warszawą, powołanie stadnin rządowych. W 1825 r. mianowany senatorem-wojewodą Królestwa Polskiego. W czasie powstania listopadowego był nieobecny na posiedzeniach Senatu. Jednocześnie nadal był czynnym literatem i publicystą, należąc m.in. do założycieli "Towarzystwa Iksów" (1815-1819), które zbierało się na spotkaniach w salonach Pałacu Mostowskich. Swe krytyki literackie i recenzje teatralne ogłaszał w "Gazecie Korespondenta Warszawskiego", "Gazecie Warszawskiej" i "Nowym Pamiętniku Warszawskim". Był członkiem honorowym Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.

W roku 1832 (po powstaniu listopadowym), za zgodą władz rosyjskich, przeniósł się do Francji, gdzie posiadał odziedziczone po ojcu dobra ziemskie. Zmarł w Paryżu (6 grudnia 1842) i został pochowany na Cmentarzu Montmartre.

Rodzina

Jego pierwszą żoną była Anna Olimpia, z domu Radziwiłłówna, z którą ożenił się w roku 1787 i z którą nie miał dzieci. Rozwiódł się z nią przed 1804 rokiem a niedługo potem ożenił się po raz drugi. Z drugiego małżeństwa z Marianną Potocką (1780-1837) miał piątkę dzieci: Tadeusza, Józefę, Izabellę, Pelagię i Różę.

Odznaczenia

W 1815 odznaczony Orderem Orła Białego.