Jerzy Iszkowski

Jerzy Iszkowski ps. "Orczyk", "Kord" (ur. 31 marca 1914 w Nowym Sączu, zm. 29 sierpnia 1962 w Nowym Sączu) – major pilot Wojska Polskiego, cichociemny, instruktor lotniczy.

Urodził się 31 marca 1914 w Nowym Sączu, w rodzinie nauczycielskiej. Interesował się lotnictwem, w gimnazjum uczestniczył w budowie amatorskiego szybowca CWJ, a w 1932 ukończył kurs szybowcowy. Po maturze, rozpoczął służbę wojskową w piechocie, a następnie w 1934 został przeniesiony do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Szkołę oraz wyższy kurs myśliwski w Grudziądzu ukończył w 1937, w stopniu podporucznika pilota i został przydzielony do 24 Eskadry Liniowej 2 Pułku Lotniczego w Krakowie. W lipcu 1939 przeniesiony został do 22 Eskadry Liniowej, a 1 września tego roku do Eskadry Treningowej.

Podczas kampanii wrześniowej w 1939 wypełniał zadania specjalne związane z ewakuacją polskiego lotnictwa. W toku kampanii, miał udać się jako dowódca plutonu pilotów po odbiór francuskich samolotów, które miały być rzekomo dostarczone dla Polski przez Syrię i Liban, lecz nie doszło to do skutku. Wraz z innymi pilotami, przedostał się przez Rumunię i Jugosławię do Francji, gdzie po upadku Polski tworzono polskie lotnictwo wojskowe. Początkowo służył jako instruktor pilot, następnie przydzielono go do formowanego polskiego dywizjonu bombowego. Dywizjon na skutek zbyt późnego wyposażenia w samoloty, nie ukończył organizacji i nie wszedł do walki podczas kampanii francuskiej. Po upadku Francji, Iszkowski usiłował bezskutecznie uciec samolotem do Wielkiej Brytanii, lecz był zatrzymywany i w końcu dotarł tam statkiem.

W Wielkiej Brytanii, w latach 1941-1943 Iszkowski latał jako pilot bombowca Wellington w 304 Dywizjonie Bombowym Ziemi Śląskiej w stopniu porucznika, biorąc udział w początkowej fazie ofensywy bombowej na Niemcy, m.in. w nalotach na Kolonię, Hamburg, Essen, Bremę. Uczestniczył m.in. w pierwszym rajdzie bojowym dwóch załóg dywizjonu 24/25 kwietnia 1941 na bombardowanie zbiorników paliw w Rotterdamie. Od maja 1942 dywizjon został przeniesiony do lotnictwa obrony wybrzeża (Coastal Command), odtąd Iszkowski jako dowódca eskadry w dywizjonie wykonywał loty patrolowe i na zwalczanie żeglugi nieprzyjacielskiej nad Atlantykiem, Morzem Północnym i wybrzeżami Niemiec. Jednocześnie był dowódcą polskiej eskadry treningu operacyjnego załóg bombowych. Awansował też do kapitana. Wykonał ogółem 48 lotów bojowych.

W 1943 Inspektorat Polskich Sił Powietrznych zaproponował Iszkowskiemu skierowanie go do zadań specjalnych w okupowanej Polsce. Po ukończeniu szkolenia dywersyjnego dla "cichociemnych", włącznie z nauką pilotażu niemieckich samolotów, został w nocy z 27 na 28 kwietnia 1944 zrzucony ze spadochronem w okolicy Lublina. Lądując zwichnął nogę. Po wyleczeniu, pod pseudonimami "Orczyk" lub "Kord", został szefem lotnictwa w lubelskiej Komendzie Okręgu Armii Krajowej (wg innych źródeł zastępcą szefa lotnictwa). Uczestniczył też w ataku na Tłuszcz.

Po wyzwoleniu, Iszkowski stał się ofiarą represji okresu stalinowskiego w Polsce. 1 września 1944 roku podjął pracę jako nauczyciel gimnazjalny w Lublinie, lecz pod koniec 1944 został aresztowany przez NKWD i pod sfingowanymi zarzutami skazany 1 stycznia 1945 na karę śmierci, zamienioną w drodze łaski przez Prezydenta RP Bieruta na 10 lat więzienia. Po rewizji procesu, na skutek usilnych starań żony Eugenii, karę zmniejszono do 2 lat więzienia. Jej odbywanie ukończył 1 stycznia 1947. Rozpoczął następnie pracę jako instruktor w szkole szybowcowej, jednakże dwukrotnie był zwalniany z tej pracy z powodów politycznych, podobnie jak z kilku innych kolejnych miejsc pracy. W 1948 został zdemobilizowany jako major rezerwy pilot, jednakże w 1951 po weryfikacji zdegradowano go do stopnia szeregowca. W 1956 r. został całkowicie zrehabilitowany oraz przywrócony do stopnia majora rezerwy.

Po rehabilitacji Iszkowski podjął ponownie aktywną działalność w polskim szkolnictwie lotniczym i lotnictwie sportowym. Był jednym z organizatorów utworzonego w 1957 Aeroklubu Podhalańskiego w Nowym Sączu, którego do końca życia był wiceprezesem. Uczestniczył w zawodach lotniczych jako zawodnik, komisarz sportowy lub przewodniczący komisji sędziowskiej. Był autorem szeregu opracowań z zakresu szkolenia lotniczego (nawet przebywając w więzieniu pisał podręcznik do szkolenia załóg bombowych). Pisał też obszerne wspomnienia, które jednak nie zostały ukończone i nie ukazały się drukiem. Zmarł 29 sierpnia 1962 w Nowym Sączu.

Odznaczenia

• Order Virtuti Militari V klasy (11 września 1941)
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (1959)
• Medal Lotniczym (czterokrotnie)
• brytyjski Distinguished Flying Cross
• 1939-1945 Star
• Air Crew Europe Star
• War Medal 1939-1945