Tadeusz Dobrowolski

Tadeusz Wincenty Dobrowolski (ur. 17 sierpnia 1899 w Nowym Sączu, zm. 7 marca 1984 w Krakowie) – historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyrektor Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy, Muzeum Śląskiego w Katowicach i Muzeum Narodowego w Krakowie, członek Polskiej Akademii Umiejętności.

Urodził się 17 sierpnia 1899 r. w Nowym Sączu. Był synem Piotra, urzędnika kolejowego i Heleny ze Świerzbów. Ukończył gimnazjum klasyczne w Nowym Sączu. W 1917 r. zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego i do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W tej ostatniej przez cztery lata uczęszczał na kurs malarstwa prowadzony przez Józefa Mehoffera. W czasie studiów za swoje obrazy otrzymał kilka razy nagrody doroczne.

Służbę wojskową odbywał w 1 Pułku Strzelców Pieszych, a następnie w 5 Pułku Piechoty Legionów. Jako żołnierz tego pułku brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku.

Okres międzywojenny

W latach 1920-1922 uczęszczał na ćwiczenia z muzeologii prowadzone przez Feliksa Koperę, dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie. W styczniu 1922 r. złożył na UJ egzamin nauczycielski, uprawniający do nauczania w szkołach średnich. 4 maja 1923 r. w UJ na podstawie rozprawy pt „Thorwaldsen i rzeźba epoki pierwszego cesarstwa w Polsce” został promowany na stopień doktora filozofii z zakresu historii sztuki.

W październiku 1922 r. został urzędnikiem Oddziału Sztuki i Kultury Województwa Krakowskiego w Krakowie. Pracę zawodowa łączył z twórczością naukową. Jej owocem był szereg opracowań ogłoszonych drukiem w sprawozdaniach z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności i w czasopiśmie „Przemysł, Rzemiosło i Sztuka”.

Po ogłoszeniu w 1925 r. przez Magistrat miasta Bydgoszczy konkursu na stanowisko dyrektora Muzeum Miejskiego złożył swoją ofertę. Po pozytywnym zaopiniowaniu jego kandydatury przez profesorów: ks. Szczęsnego Dettloffa, Feliksa Koperę, Jerzego Mycielskiego, Juliana Pagaczewskiego, Stanisława Tomkowicza, w kwietniu 1925 r. został dyrektorem Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy. W listopadzie 1925 r. był współorganizatorem bydgosko-poznańskiego ugrupowania artystycznego „Plastyka”. Jego pobyt w Bydgoszczy zaowocował m.in. opracowaniami o zabytkach sakralnych w Bydgoszczy oraz malowidłach w kościele parafialnym w Chełmnie. Perypetie wiążące się z jego nominacją sprawiły, iż zaczął poszukiwać nowej posady.

W 1927 r. przeniósł się do Katowic, gdzie objął stanowisko dyrektora Muzeum Śląskiego i konserwatora w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim. Na Górnym Śląsku rozwinął czynną działalność. Zreorganizował muzeum i wzbogacił je w wiele dzieł sztuki tego regionu, w zabytki sztuki ludowej i cenne dzieła malarstwa polskiego XIX i XX w., utworzył także osiem nowych działów. Do współpracy z Muzeum Śląskim zaprosił ludzi nauki, księży, prywatnych kolekcjonerów, nauczycieli, którzy deklarowali swoją czynną i bezinteresowną pomoc Był członkiem szeregu stowarzyszeń kulturalno-oświatowych. Jego pobyt w Katowicach zaowocował licznymi opracowaniami, zwłaszcza z zakresu sztuki i malarstwa śląskiego.

Pracując w Katowicach był jednocześnie docentem na Uniwersytecie Jagiellońskim. Prowadził zajęcia z historii sztuki średniowiecznej, muzeologii i konserwacji zabytków. W latach 30. odbył podróże naukowe do Austrii, Belgii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Holandii, Niemiec, Węgier i Włoch. W 1936 r. habilitował się na Wydziale Filozoficznym UJ z historii sztuki średniowiecznej oraz muzeologii i konserwacji zabytków.

II wojna światowa

6 listopada 1939 r. został aresztowany przez Niemców wraz z innymi pracownikami naukowymi uczelni krakowskich w ramach hitlerowskiej Sonderaktion Krakau i był więziony w Krakowie, we Wrocławiu i obozie w Sachsenhausen (listopad 1939 – luty 1940). Do Krakowa powrócił ze zmianami w płucach i ogólnie wyniszczonym organizmem. W czasie pobytu w obozie stracił wskutek rekwizycji mieszkanie wraz z cenną biblioteką i materiałami naukowymi. Do 1942 r. utrzymywał się z malowania portretów, później pracował jako biegły do spraw sztuki przy Sądzie Apelacyjnym i kierownik fabryki farb i lakierów. Przez kilka miesięcy wykładał historię sztuki na tajnym Wydziale Filozoficznym UJ.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej jako docent etatowy historii sztuki, profesor nadzwyczajny (1949) i profesor zwyczajny (1954) wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim historię sztuki polskiej XV-XIX w., sztukę Śląska, sztukę Krakowa i teorię sztuki (1945-1969). W latach 1949-1951 był kierownikiem katedry Historii i Teorii Sztuki, a w latach 1951-1969 - kierownikiem Katedry Historii Nowoczesnej.

W latach 1950-1956 był dyrektorem Muzeum Narodowego w Krakowie. Z jego inicjatywy przeprowadzono generalny remont Domu Jana Matejki w Krakowie (1953) oraz przebudowę Muzeum Czartoryskich i wnętrza pierwszego piętra Sukiennic. Pracował również w Państwowym Instytucie Sztuki w Warszawie.

Do głównych jego osiągnięć naukowych w Polsce Ludowej należały: opracowanie pierwszej pełnej monografii kultury i sztuki Krakowa, zredagowanie polskiej monografii historii sztuki z pełną syntezą dziejów malarstwa polskiego, omówienie twórczości rzeźbiarskiej A. Canovy i Bertela Thorvaldsena oraz opracowanie syntezy dziejów sztuki polskiej od czasów najdawniejszych do współczesności.

W latach 1964-1984 był redaktorem czasopisma „Folia Historiae Atrium”. Jako artysta i historyk sztuki zachwycał się malarstwem gotyku, renesansu i modernizmu, tolerował kubizm i formizm, odrzucał natomiast najbardziej awangardowe kierunki w sztuce XX w.

Od 1928 r. był członkiem zwyczajnym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a od 1950 - członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności oraz prezesem Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Krakowie. W latach 1961-1968 był zastępcą przewodniczącego Komisji Teorii i Historii Sztuki Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.

Był wybitnym znawcą sztuki polskiej od jej zarania do czasów najnowszych, szczególnie zajmował się śląskim malarstwem ściennym i sztalugowym do początków XV w., rzeźbą i malarstwem gotyckim na Śląsku, śląskimi kościołami drewnianymi, sztuką Krakowa oraz polskim malarstwem portretowym, a także sztuką ludową..

Zmarł 7 marca 1984 r. w Krakowie. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodziny Bieńkowskich, w kwaterze 15.

Rodzina

Tadeusz Dobrowolski od 1925 r. był żonaty z Agnieszką Łucją Marią z Bieńkowskich, córką profesora archeologii klasycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim Piotra Bieńkowskiego. Była ona muzeologiem, autorką prac o śląskim stroju ludowym; małżeństwo Dobrowolskich wspólnie opublikowało Strój, haft i koronka w województwie śląskim (1936).

Jego bratem był Henryk Dobrowolski (1904-1985) – historyk, historyk sztuki, prezydent Krakowa w latach 1947–1950, poseł do Krajowej Rady Narodowej; potem poseł na Sejm Ustawodawczy (z ramienia PPR, potem PZPR).

Był blisko spokrewniony również z Kazimierzem Dobrowolskim (1894-1987), etnologiem i socjologiem polskim, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, członkiem Polskiej Akademii Nauk; twórcą podstaw metody integralnej w badaniach socjologicznych.

Wybrane publikacje

• Rzeźba epoki pierwszego Cesarstwa w Polsce (1922)
• Studja nad średniowiecznem malarstwem ściennem w Polsce (1927)
• Dwa późnogotyckie zabytki bydgoskie (1927)
• Obrazy z życia i męki Pańskiej (1929)
• Śląska rzeźba ludowa w drzewie (1930)
• Gotyckie malowidła ścienne w kościele parafialnym w Chełmnie na Pomorzu (1933)
• Sztuka województwa śląskiego (1933)
• Strój, haft i koronka w województwie śląskim (1936)
• Śląskie malarstwo ścienne i sztalugowe do początku XV wieku (1936)
• Rzeźba i malarstwo gotyckie w województwie śląskim (1937)
• Muzealnictwo (1948, redaktor)
• Polskie malarstwo portretowe (1948)
• Sztuka na Śląsku (1948)
• Uwagi o średniowiecznej kulturze artystycznej Śląska (1948)
• Sztuka Krakowa (1950)
• Wit Stwosz. Ołtarz krakowski (1951)
• O twórczości malarskiej Piotra Michałowskiego (1956)
• Sztuka Młodej Polski (1963)
• Historia sztuki polskiej w zarysie (1965, 3 tomy, redaktor)
• Rzeźba neoklasyczna i romantyczna w Polsce (1974)
• Sztuka polska (1974)
• Malarstwo polskie ostatnich dwustu lat (1976)

Nagrody i odznaczenia

Za działalność naukową otrzymał następujące nagrody:

• Nagroda Polskiej Akademii Umiejętności (1950);
• Zespołowa Nagroda Państwowa II stopnia za zasługi w dziedzinie muzealnictwa w dziesięcioleciu 1945-1955 (1955);
• Nagroda miasta Krakowa za zasługi w dziedzinie konserwacji zabytków (1961);
• Nagroda Państwowa II stopnia za pracę pt. „Nowoczesne malarstwo polskie (1764-1939)” (1957-1964: 3 tomy);
• Zespołowa Nagroda Państwowa II stopnia w zakresie nauk społecznych (1966);
• Nagroda Ministerstwa Oświaty i Szkolnictwa Wyższego za badania naukowe.

Otrzymał również odznaczenia:

• Złoty Krzyż Zasługi (1936),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski;
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.
• Medal Państwowej Akademii Nauk im. Kopernika PAN (1972);