Artur Maruszewski

Artur Tomasz Maruszewski ps. w POW "Ksawery" (ur. 21 grudnia 1886 w Warszawie, zm. 6 grudnia 1945 w Kirkcaldy, w Szkocji) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, piłsudczyk, wojewoda tarnopolski, poznański, wileński.

Młodość

Maruszewski urodził się w Warszawie w zamożnej rodzinie mieszczańskiej, był synem Teofila i Teodozji z Mierzyńskich. Pierwsze nauki pobierał w rodzinnym mieście, ale do matury nie doszedł, gdyż został relegowany z gimnazjum za udział w strajku szkolnym 1905 roku. Naukę kontynuował na Krymie w mieście Kercz, gdzie zdał egzamin dojrzałości, po czym podjął studia prawa na uniwersytetach w Kazaniu i Kijowie. Tam zaangażował się w pracę korporacji studenckich o zabarwieniu socjalistycznym. Od 1908 był członkiem ZWC i Organizacji Bojowej PPS. W roku 1910 odbył letni kurs Szkoły Partyjnej PPS i podstawowe wyszkolenie wojskowe w Krakowie, po czym działał w Kijowie, co skończyło się aresztowaniem i zesłaniem w głąb Rosji. Po powrocie do Krakowa w roku 1912 podjął studia na UJ, jednocześnie odbywając kurs oficerski "Strzelca".

W Legionach Piłsudskiego

Po wybuchu I wojny światowej Maruszewski wstąpił do 5 Pułku Piechoty Legionów w sławnej I. Brygadzie Legionów Piłsudskiego, gdzie w 1916 awansował z podoficera na podporucznika, zapisując się jednocześnie do POW. Po tzw.kryzysie przysięgowym został w 1917 osadzony w obozie dla internowanych w Szczypiornie pod Kaliszem. Więźniami opiekowały się panie z towarzystwa kaliskiego. Przy tej okazji Maruszewski poznał swą przyszłą żonę Alicję ze Sztarków (pseudonim w POW "Hanka"), znanej kaliskiej rodziny przemysłowców wiary luterańskiej, kuzynkę znanych mu z czasów krakowskich braci Ulrychów, jak on sam wiernych piłsudczyków.

Wojna polsko-bolszewicka i kariera wojskowa

W listopadzie 1918 Maruszewski wstąpił do Wojska Polskiego i walczył jako porucznik w 1 i 5 pp. W latach 1920-1921 był słuchaczem I Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Kurs ukończył z wyróżnieniem i przydzielony został do Oddziału I Sztabu Generalnego, w którym objął stanowisko szefa Wydziału Mobilizacyjnego. Z dniem 31 października 1926 przeniesiony został do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko szefa sztabu. Obowiązki szefa sztabu przejął od ppłk. SG Juliusza Ulrycha. 12 kwietnia 1927 awansował na podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 40. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W 1929 został dowódcą Pułku KOP "Czortków". W 1933 postąpił na pełnego pułkownika.

Kariera w administracji państwowej

Z dniem 10 października 1933 przeniesiony został w stan nieczynny, bez prawa do poborów, i rozpoczął swoją błyskotliwą karierę w administracji państwowej. Pełnił kolejno funkcje wojewody: tarnopolskiego (21 X 1933 – 15 I 1935), poznańskiego (16 I – 23 VI 1935 i 29 X 1935 – 19 V 1939, w międzyczasie pracował w MSW) i wileńskiego (19 V – 18 IX 1939). Styl jego pracy zwierzchnik, premier Felicjan Sławoj Składkowski scharakteryzował następująco: "...droga uzgadniania i współpracy urzędu wojewódzkiego z czynnikami samorządowymi i społecznymi w terenie województwa. Ten sposób pracy, powolny lecz pewny, stosowało z mniejszym lub większym powodzeniem kilku wojewodów".

Na wygnaniu

19 września 1939, trzeciego dnia agresji ZSRR na Polskę, Armia Czerwona stanęła u bram Wilna. Wraz z dużą grupą działaczy sanacyjnych (m.in. Akeksandrą Piłsudską i Aleksandrem Prystorem), którzy wiedzieli co ich czeka gdyby dostali się w ręce bolszewików, Maruszewski przedostał się do Kowna, ówczesnej stolicy Litwy. Udało mu się uratować przed grabieżą złoto i waluty Banku Polskiego w Wilnie, które natychmiast zdeponował u płk Mitkiewicza, polskiego attaché wojskowego w Kownie. Z Kowna Maruszewskiemu udało się przedostać przez Szwecję i Holandię do Paryża i stamtąd do Londynu. Popierany przez byłego współpracownika gen. Zająca Maruszewski starał się bezskutecznie o przydział do PSZ, ale spotkał się ze stanowczą odmową gen. Sikorskiego, nieomal prześladującego wszystkich piłsudczyków. Resztę życia spędził w niedostatku. Pochowany został w Edynburgu.

Z Alicją ze Sztarków (której siostra Inez była pierwszą żoną Juliusza Ulrycha) Artur Maruszewski miał dwóch synów, Wojciecha (1920–2008) i Jana Juliusza (1925–2007), którzy pozostali na emigracji.

Był także poczytnym pisarzem zajmującym się historią wojskowości, napisał m.in. pracę "Ochrona granic w dawnej Polsce i dzisiaj" (1-2, Warszawa 1936). Żona Alicja była autorką książki "Wspomnienia o opiece kaliskiej Ligi Kobiet nad więźniami Szczypiorna"

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Niepodległości z Mieczami
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi
• Order Legii Honorowej
• Krzyż Oficerski Orderu Świętego Sawy