Tadeusz Łopuszański

Tadeusz Łopuszański (ur. 15 stycznia 1874 we Lwowie, zm. 19 kwietnia 1955 w Gliwicach) – pedagog, twórca i dyrektor szkoły eksperymentalnej Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego w II RP w latach 1919–1920.

Urodził się w rodzinie inteligenckiej. Syn Edwarda i Walerii z Koriersów, uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Studiował w zakresie matematyki i fizyki na wydziale filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1891–1895. Przez kilka lat pracował jako nauczyciel w szkołach w Krakowie i Rzeszowie. W latach 1902–1906 odbył dwie stypendialne podróże do Anglii, Francji, Niemiec i Szwajcarii dla zapoznania się z aktualnymi prądami w nowoczesnej pedagogice i z ruchami reformatorskimi w szkolnictwie średnim.

W latach 1909–1914 z własnej inicjatywy pracował w Krakowie na stanowisku inspektora szkolnego Okręgu Krakowskiego, „aby mieć wpływ na podnoszenie szkolnictwa ludowego”. W latach 1911–1914 społecznie podjął dodatkową pracę jako dyrektor Wiejskiego Ogniska Wychowawczego w Prokocimie koło Krakowa. Placówka była prowadzona przez Towarzystwo Szkoły Ludowej. W ośrodku tym przystąpił do realizacji swych założeń programowych, dotyczących konieczności zróżnicowania programu nauki według zainteresowań i uzdolnień uczniów. W latach 1915–1917 na stanowisku inspektora Okręgu Szkolnego przy Komendzie Powiatowej w Lublinie wprowadzał powszechność nauczania w całym Okręgu, zaopatrywał wszystkie szkoły powiatu lubelskiego w poważne biblioteki, w znaczącej części z własnej pensji. Organizował także szkoły polskie na Śląsku Cieszyńskim. Był pracownikiem Rady Sekcji Oświecenia Publicznego Departamentu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Tymczasowej Rady Stanu. W listopadzie 1917 przeszedł do pracy w Departamencie Oświaty w administracji Rady Regencyjnej w Warszawie.

W listopadzie 1918 objął stanowisko szefa sekcji szkolnictwa średniego, następnie podsekretarza stanu w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W latach 1919–1920 był ministrem tego resortu w rządach Leopolda Skulskiego i Władysława Grabskiego. Przez następne 6 lat był podsekretarzem stanu w tym ministerstwie. Po przewrocie majowym w 1926 przeszedł na emeryturę jako niewygodny politycznie.

W 1927 doprowadził do skutku swe wieloletnie zabiegi o odtworzenie Fundacji Sułkowskich z odzyskaniem jej bazy majątkowej, uczestniczył też w organizowaniu Kuratorium Fundacji. W 1928 został przez to Kuratorium powołany na stanowisko dyrektora Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie. Tu realizował cel swego życia – stworzenie doświadczalnego ośrodka nowoczesnej pedagogiki dla polskiego szkolnictwa średniego. Wypracował nowoczesne metody wychowania w szkole średniej, opartego na wysokim poziomie nauki z zamiłowaniem do wybranego zawodu i zainteresowaniem sprawami społecznymi kraju. Metody te zaprezentował w swoich dwu książkach o gimnazjum w Rydzynie.

Łopuszański kładł wielki nacisk na wychowanie sportowe w gimnazjum rydzyńskim, bo sam był zażartym sportowcem w swoich młodszych latach. W 1906 stworzył klub piłki nożnej uczniów II Wyższej Szkoły Realnej w Krakowie. Klub ten później połączył się z innymi, żeby stworzyć Klub Wisła Kraków. Łopuszański był pierwszym prezesem tego klubu.

Był również taternikiem, jednym z pierwszych, którzy wspinali się na Ostry Szczyt w Tatrach w 1903. W tym samym roku był członkiem komitetu organizacyjnego nowej Sekcji Turystycznej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTT) w Zakopanem. W 1905 był członkiem grupy, która po raz pierwszy weszła na Żabi Szczyt Wyżni.

Wybuch II wojny światowej przerwał jego pracę. Lata wojny spędził na wsi w majątku jednego z jego uczniów. Po wojnie nowe władze nie dopuściły Łopuszańskiego do pracy w zawodzie. Początkowo mieszkał w Krakowie, potem przeniósł się do Gliwic, gdzie zmarł w 1955 roku. Zgodnie z ostatnią wolą został pochowany w alei głównej cmentarza parafialnego w Kłodzie koło Rydzyny.

Od roku 1899 żoną Tadeusza Łopuszańskiego była Irena Biżańska. Podobnie jak mąż pracowała w Gimnazjum im. Sułkowskich, zajmując się Izbą Chorych. W roku 1946 zginęła w wypadku samochodowym. Byli bezdzietnym małżeństwem.

Tadeusz Łopuszański był odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i francuską Legią Honorową.

Napisał wiele artykułów, które ukazały się w pismach pedagogicznych w latach 1906–1939, a także książki:

• Rydzyna. Dziesięć lat działalności Fundacji Sułkowskich. 1937, reprint w Warszawie 2001.
• Szkoła doświadczalna. Trzechlecie 1936–1939. reprint w Warszawie 2001.
• Tezy. Od pedagogiki narodowej do pedagogiki europejskiej. Pisane przez Łopuszańskiego podczas i po wojnie – wydana staraniem Fundacji im. Łopuszańskiego w Warszawie w 2000 r.