Ludwik Osiński

Ludwik Osiński krypt.: O...; O. L., (ur. 24 sierpnia 1775 w Kocku, zm. 27 listopada 1838 w Warszawie) – polski krytyk literacki, historyk i teoretyk literatury, tłumacz, poeta, dramatopisarz i mówca. Przedstawiciel obozu klasyków, wychowanek pijarów.

Urodził się w Kocku na Podlasiu, jako syn Jana i Barbary z Markowskich; brat Alojzego Osińskiego. Pierwsze nauki pobierał u pijarów w Łomży (według innych mógł być to Radom). Wkrótce potem wstąpił do nowicjatu pijarów i nauczał w ich szkołach. Po kilku dalszych latach wystąpił ze stanu zakonnego pijarów.

W roku 1794 jako uczestnik powstania kościuszkowskiego walczył na froncie nadnarwiańskim, służąc w milicji bielsko-podlaskiej A. Karwowskiego. Przez 7 lat (1801-1807), wraz z K. Wolskim, prowadził w Warszawie pensjonat dla młodzieży męskiej, wykładając tam język i literaturę polską. W tym okresie aktywnie uczestniczył w pracach Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był jego członkiem już od roku 1801, a przez 10 lat (1804-1814) piastował w nim funkcję sekretarza. W roku 1805 podróżował do Włoch i Francji w charakterze guwernera Romana Sołtyka. W okresie Księstwa Warszawskiego był urzędnikiem dyrekcji, a następnie Ministerstwa Sprawiedliwości (początkowo sekretarzem generalnym, a następnie pisarzem Sądu Kasacyjnego). Wówczas to wsławił się obroną w sprawie pułkownika Siemianowskiego. W roku 1808 poślubił Rozalię, córkę Wojciecha Bogusławskiego. W 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego.

Był wielkim mówcą Wielkiego Wschodu Narodowego Polski w latach 1812-1816.

Przeciwnik powstania listopadowego, jednak w roku 1831 wziął w nim udział jako prezes powstańczej Rady Municypalnej w Warszawie. W latach 1804-1814 pełnił funkcję sekretarza Towarzystwa Przyjaciół Nauk. 10 lipca 1814 objął po nim dyrekcję Teatru Nardowego w Warszawie – funkcję tę sprawował do roku 1827 samodzielnie, a następnie do roku 1833 (lub tylko do końca roku 1830) razem z Ludwikiem Adamem Dmuszewskim. Był profesorem w Królewskim Uniwersytecie Warszawskim, gdzie wykładał literaturę.

Twórczość

W okresie 1809-1810 był redaktorem miesięcznika Pamiętnik Warszawski, z którym współpracował okazjonalnie już wcześniej (1801-1805). Przetłumaczył na język polski wiele utworów dramatycznych - Zygmunt Gloger oceniał, że jego "Horacjuszów, Alzyre, Cyda, Cynne potomni z uwielbieniem poety polskiego odczytywać będą".

• Zbiór zabawek wierszem cz. 1-2, Warszawa 1799; zawartość cz. 1: Utwory liryczne; cz. 2: Sielanki; tu m.in. wiersz Dziedzic i poddani oraz satyra Nabożny powierzchownie; kilka wierszy przedr. P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w. księga 1, Warszawa 1959
• Układ edukacji w pensji nowo utworzonej pod dozorem..., Warszawa 1801, (współautor: K. Wolski)
• Wiersz o sztuce aktorskiej, ofiarowany aktorce zaczynającej, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 10 (1803), s. 121-127; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 1
• O dobroczynności, wygł. na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk 24 maja 1804; "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 14 (1804), s. 369-374; "Gazeta Krakowska" 1804 nr 49; fragm. "Gazeta Warszawska" 1804 nr 43; wyd. następne: Wiersz o dobroczynności, "Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk" t. 4 (1807); zobacz Wydania zbiorowe t. 1
• Andromeda. Drama liryczne w 1 akcie, z muzyką Józefa Elsnera, reprezentowane pierwszy raz na Teatrze Narodowym w Warszawie dnia 14 stycznia 1807 w obecności Napoleona..., Warszawa 1808; rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. I 6512; Ossolineum, sygn. 7850/II
• Oda na cześć Kopernika, wygł. na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk 10 listopada 1808, "Gazeta Warszawska" 1808; wyd. następne: Wiersz na pochwałę Kopernika, "Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk" t. 8 (1812), cz. 1, s. 56-61; Oda o Koperniku, "Rozmaitości Warszawskie" 1830 nr 1; zobacz Wydania zbiorowe t. 1; Wiersz na cześć Mikołaja Kopernika, Kraków 1873; przedr. W. Borowy w: Od Kochanowskiego do Staffa. Antologia..., Lwów 1930 i wyd. następne; J. Tuwim w: Księga wierszy polskich XIX w. t. 1, Warszawa 1954, wyd. 2 Warszawa 1956; P. Hertz jak wyżej poz. 1, (tekst Ody... w Wydaniu zbiorowym różni się od tekstu pierwodruku)
• O życiu i pismach Franciszka Dmochowskiego, czyt. na posiedzeniu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk 19 stycznia 1809, wyd. w: Wergiliusz: Eneida... Dzieło pośmiertne tłumaczone przez F. K. Dmochowskiego, Warszawa 1809, także "Pamiętnik Warszawski" 1809 nr 3-4; wyd. następne: "Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk" t. 8 (1812), cz. 1, s. 120-143; zobacz Wydania zbiorowe t. 4
• Wiersz na powrót zwycięskiego wojska do stolicy, czyt. na posiedzeniu Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk dn. 22 grudnia 1809 r., brak miejsca i roku wydania; "Pamiętnik Warszawski" 1810 t. 1, nr 1; wyd. następne: "Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk" t. 8 (1812), cz. 1, s. 123-128; Oda na powrót wojsk do stolicy, "Pszczółka Krakowska" 1819 nr 14; przedr. W. Bełza w: Ojczyzna w pieśniach poetów polskich, Lwów 1901; P. Hertz jak wyżej poz. 1
• Obrona pułkownika Siemianowskiego, Warszawa brak roku wydania; "Pamiętnik Warszawski" 1810 nr 1; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe t. 4
• Wykład literatury porównawczej, czytanej w Uniwersytecie Warszawskim, 1818-1830; wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 2-4, (oparte na dziele J. F. Laharpe: Lycée ou Cours de littérature, 1799-1805
• Program kursu literatury porównawczej, powst. 1823, ogł. J. Bieliński w: Królewski Uniwersytet Warszawski (1816-1831) t. 3, Warszawa 1912
• Pieśń na taniec polski ułożona, a przy otwarciu balu przez Izby Sejmowe i Radę Stanu w dniu 9 czerwca 1825 roku danego wykonana, do muzyki K. Kurpińskiego, brak miejsca wydania (1825); egz. w zbiorze rękopisów Biblioteki PAN Kraków, sygn. 2061
• O używaniu liter j, y, i, "Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputacją od Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk wyznaczoną", Warszawa 1830; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe t. 4
• Pierwsza reprezentacja, czyli kłopoty zakulisowe, powst. około roku 1833; z rękopisu ogł. E. Szwankowski: Nieznany utwór Ludwika Osińskiego, "Pamiętnik Teatralny" 1956 zeszyt 4, s. 651-662.

Artykuły i drobne utwory Osińskiego znajdują się także w wielu czasopismach: "Astrea" (1822), "Dziennik Wileński" (tu m.in.: Wiersz w imionniku Marii Szymanowskiej zapisany, 1828 s. 48), "Gazeta Codzienna" (tu m.in.: Nauce i ludzkości poświęcony cały..., 1833 nr 549; Kiedy radość sercem włada..., 1834 nr 825), "Gazeta Krakowska" (tu m.in.: Kantata na uroczystość imienin Najjaśn. Imperatora Wszech Rosji Aleksandra I..., 1814 nr 76; Kiedy radość sercem włada..., 1834 nr 1070, "Gazeta Warszawska" (tu m.in.: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk..., 1808 nr 18; Krótki rys życia i zasług J. W. Albertrandego, 1808 nr 66; recenzja teatr. w rubryce Teatr Narodowy, 1809-1810), "Dodatek do Gazety Warszawskiej" (tu m.in.: Przyjaciel do kapitana Morawskiego w dzień, gdy ten został ozdobiony Krzyżem Wojskowym, 1808 nr 2; Pieśń odjazdu, napisana dla wychodzącej z Warszawy Gwardii Cesarsko-Polskiej, 1808 nr 8; recenzja teatralna w dziale "Teatr", 1802-1803), "Kłosy" (tu: Oda do J. U. Niemcewicza, 1881 t. 2, s. 344), "Kurier Polski" (1830-1831), "Kurier Warszawski" (tu m.in.: Do Redaktora "Kuriera Warszawskiego", 1822 nr 138), "Nowy Pamiętnik Warszawski" (1801-1805), "Pamiętnik Warszawski" (tu m.in.: Wiadomość o życiu i pismach Cypriana Godebskiego, 1809 nr 4; Poezja, 1809 nr 6; Język polski, 1809 nr 6-7; Eneida Wergiliusza. Dzieło pośmiertne przez F. K. Dmochowskiego - rec. 1809 nr 8-9; Teatr Narodowy, 1809 nr 2, 10; 1810 nr 2-4; Niektóre anegdoty o teatrach, 1809 nr 4; Katon. Tragedia w 5 aktach - rec. 1809 nr 6; Raj utracony - rec. 1809 nr 6; O życiu Ignacego Potockiego, 1809 nr 6), "Pszczółka Krakowska" (1819), "Rozmaitości Warszawskie" (tu m.in.: O pierwiastkowej dramatyce w Polszcze, 1821 nr 22, 52-54), "Sybilla Nadwiślańska" (tu m.in.: O pierwiastkowej dramatyce w Polszcze, 1821 nr 1, 3), "Świat Dramatyczny" (1838 nr 6), "Tygodnik Polski i Zagraniczny", "Warszawianin" (tu m.in.: Ubogi do księżnej Czartoryskiej, 1822 nr 12; Wiersz do JPanny Józefy Truskolaskiej przy oddaniu jej roli Xymeny w tragedii Cyd, 1822 nr 14; Do L. C. na imieniny, 1822 nr 31).

Ponadto drobne wiersze, mowy i krytyki literackie Osińskiego wydano zobacz Wydania zbiorowe. Stąd też kilka wierszy przedrukował P. Hertz, jak wyżej poz. 1.

• Voltaire: Alzyra, czyli Amerykanie. Tragedia w 5 aktach wierszem, wyst. Warszawa 14 grudnia 1800; fragm. (akt I scena 1, akt V sceny 6-7), "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 1 (1801), s. 92-95; przekł. całości poprawiono w roku 1803 zobacz Wydania zbiorowe t. 1; rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. III 6153
• W. Shakespeare: Otello, czyli Murzyn w Wenecji. Tragedia w 5 aktach, wyst. Warszawa 1801, niewydana, (według przeróbki J. F. Ducisa)
• P. Corneille: Cyd. Tragedia w 5 aktach wierszem, wyst. Warszawa 10 maja 1801, fragm.: akt I sceny 6-7, akt II scena 2, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 2 (1801), s. 208-218; akt II scena 7, akt III scena 3, "Tygodnik Polski i Zagraniczny" 1818 t. 1, s. 60; całość zobacz Wydania zbiorowe t. 1; wyd. następne: Lwów (1885); Brody 1907 "Arcydzieła Polskich i Obcych Pisarzy" nr 54; Warszawa 1954 (razem z przekł. A. Morsztyna i S. Wyspiańskiego); rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. III 6153; rękopisy z Biblioteki Zamoyskich zniszczone; odpis w Bibliotece PAN Kraków, sygn. 1287
• P. L. Belloy: Gabryella de Vergy. Tragedia w 5 aktach prozą, wyst. Warszawa 1802, wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 1; rękopisy: Biblioteka Zamoyskich, sygn. 1035 i Biblioteka Teatrów Warszawskich nr 547 zniszczone
• P. Corneille: Horacjusze. Tragedia w 4 aktach wierszem, wyst. Warszawa 28 kwietnia 1802 (przedstawienie amatorskie); 5 grudnia 1802 (w Teatrze Narodowym); fragm.: akt II scena 3, akt III scena 4, przekleństwo Kamilli z aktu IV, "Dodatek do Gazety Warszawskiej" 1802 nr 35; akt I scena 1, akt II sceny 1 i 3, akt III scena 4, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 7 (1802) s. 346-348, 350-354, 356-358; całość wyd. Warszawa 1802; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe t. 1; Lwów (1885); rękopisy: Biblioteka Narodowa, sygn. III 6153 (z poprawkami autora); Ossolineum, sygn. 11343/I i 11375/I
• M. J. Chénier: Fénelon, czyli zakonnice w Kambré. Tragedia w 5 aktach wierszem, wyst. Warszawa 4 grudnia 1803, wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 1; rękopisy: Biblioteka Narodowa (BOZ, sygn. 972); Ossolineum, sygn. 12493/I; utwór ten tłumaczył także J. Czyżowski (wyst. Warszawa 7 stycznia 1803, wyd. Warszawa 1803)
• W. Shakespeare: Król Lear. Tragedia w 5 aktach, powst. 1803, wyst. Warszawa 5 kwietnia 1805, niewydana, (według przeróbki J. F. Ducisa, który korzystał z kolei z przekł. francuskiego P. A. La Place'a)
• P. Chiari: Wieśniaczka dowcipna, czyli markiz Tulipano. Opera w 2 aktach, wyst. Warszawa 17 lutego 1804 (muzyka: J. Paisiello), fragm. w zbiorze: Śpiewy i arie teatralne i światowe z różnych oper t. 1, Warszawa 1816, s. 50
• Żony przemienione, czyli szewc. Opera komiczna w 1 akcie, fragmenty (duet) wyst. Warszawa 20 kwietnia 1804; całość wyst. 13 kwietnia 1810 (muzyka: M. A. Portogallo); fragmenty ogł. L. A. Dmuszewski, A. F. Żółkowski w: Dykcjonarzyk teatralny z dodatkiem pieśni z najnowszych oper, Poznań 1808, s. 71-72
• P. N. Ovidius: Kłótnia Ajaksa i Ulissesa o broń Achillesową, wygł. na posiedzeniu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk 1804; fragm.: "Gazeta Warszawska" 1804 nr 94; "Gazeta Krakowska" 1804 nr 98-99; całość wyd. "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 16 (1804), s. 350-362; wyd. następne: "Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk" t. 4 (1807), s. 201-215; zobacz Wydania zbiorowe t. 1 (pt. Mowa Ajaksa i Ulissesa o zbroję Achillesa); fragm. Metamorfoz
• Ch. A. G. Pigault-Lebrun: Rywale samych siebie. Komedia w 1 akcie, wyst. Warszawa 28 kwietnia 1805, niewydana
• J. N. Bouilly: Intryga w oknach. Opera w 1 akcie, wyst. Warszawa 1 marca 1807 (muzyka: N. Isouard); fragmenty ogł. L. A. Dmuszewski, A. F. Żółkowski jak wyżej poz. 9, s. 67-69
• P. Corneille: Cynna, czyli łaskawość Augusta. Tragedia w 5 aktach wierszem, wyst. Warszawa 8 kwietnia 1808, fragm. (akt II scena 1), "Pamiętnik Warszawski" 1809 t. 2, s. 1-12; całość wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 1; wyd. osobne Lwów (1885); rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. III 6153; rękopis Biblioteki Zamoyskich, sygn. 778 zniszczony
• J. B. Treilhard, L. J. Faure: Powody kodeksu przestępstw i kar, Warszawa 1811, druk nieukończony, odbito tylko kilka arkuszy
• J. B. Treilhard, L. J. Faure: Powody do kodeksu postępowania francuskiego. Z francuskiego tłumaczył..., Warszawa (1811?), wzmianka u Estreihera III, 1876
• Horacjusze i Kuracjusze. Opera heroiczna w 3 aktach, tłumaczona wierszem, wyst. Warszawa 22 października 1812, niewydana; treść zaczerpnięta z tragedii Corneille'a: Horacjusze (porównaj poz. 5)
• Pan Wilhelm. Komedia z francuskiego, wyst. Warszawa 29 października 1814, niewydana
• P. A. de Beaumarchais: Wesele Figara, wyst. Warszawa 1814, niewydana
• Molière: Skąpiec. Komedia w 5 aktach, wyst. (prawdopodobnie) 11 listopada 1815, niewydana
• Dziadek, czyli dwa wieki. Opera z francuskiego, wyst. Warszawa 13 października 1816, niewydana
• J. Racine: Ifigenia, fragm. (akt IV scena 6), "Pamiętnik Warszawski" t. 17 (1820), s. 245-249
• F. Schiller: Prolog z Dziewicy Orleańskiej, "Pamiętnik Warszawski" t. 18 (1820), s. 213-226
• Q. F. Horatius: Pieśni; pieśń 30 z księgi III, "Astrea" 1822 t. 2, s. 229; pieśń 22 z księgi I oraz pieśń 14 z księgi II zobacz Wydania zbiorowe t. 3
• Ch. G. Étienne: Janek i Stefanek. Komedioopera z francuskiego. Z muzyką J. Nicolo (N. Isouard), wyst. Warszawa 1822; rękopis w posiadaniu rodziny zaginął, (także przekł. W. Bogusławski, wyst. Warszawa 11 grudnia 1817)
• Turek we Włoszech. Opera z muzyką G. Rossiniego, wyst. Warszawa 14 marca 1824, rękopis jak wyżej
• Sroka złodziej. Opera z muzyką G. Rossiniego, wyst. Warszawa 22 lutego 1825, rękopis jak wyżej poz. 24
• L. Lhérie (pseud. "Brunswick"), H. Barthélemy: Spis wojskowy. Komedia w 1 akcie, niewydana
• F. Romani: Napój miłosny. Opera w 2 aktach z muzyką G. Donizettiego, niewydana. 
•  

1. Dzieła t. 1-4, wyd. F. S. Dmochowski, Warszawa 1861-1862, (wyd. niezupełne i niekrytyczne, nakładem wdowy); zawartość t. 1: Przekłady poz. 1, 3-6, 10, 13; Ważniejsze utwory poz. 3-4, 6; Poezje oryginalne i tłumaczone; wiersz: Do F. Morawskiego, i błędnie przypisywany Osińskiemu wiersz J. U. Niemcewicza: Ostatni człowiek; Wiersze ulotne – t. 2: Ważniejsze utwory poz. 10: Wstęp do wykładu literatury porównawczej; Epopeja; Poezja heroikomiczna; Poezja dramatyczna – t. 3: Ważniejsze utwory poz. 10, c.d.: Poezja dramatyczna; Poezja liryczna; Poezja dydaktyczna; Poezja pasterska; Satyra; Listy; Bajki – t. 4: Ważniejsze utwory poz. 10, c.d.: Wymowa – Mowy pochwalne i obrony sądowe: Mowa na uczczenie pamiątki ks. Józefa Poniatowskiego; Przemowa na pogrzebie F. K. Łozińskiego; Ważniejsze utwory poz. 7, 9, 13; Obrona kpt. Bogdanowicza i Budziszewskiego; Obrona por. Sobolewskiego i Turowskiego; Krytyki i sprawozdania literackie.