Tomasz Burek

Tomasz Burek (ur. 7 marca 1938 w Warszawie, zm. 1 maja 2017 w Pruszkowie) – polski krytyk literacki, historyk literatury, eseista.

Syn pisarza i działacza ludowego Wincentego Burka i Zofii z Młodożeńców. W listopadzie 1939 roku przeniósł się wraz z rodzicami do Sandomierza. Tutaj w 1955 roku ukończył I Liceum Ogólnokształcące (Collegium Gostomianum). W latach 1955–1960 odbył studia na Wydziale Dziennikarskim Uniwersytetu Warszawskiego.

Jako krytyk literacki debiutował w 1957 roku recenzją z przedstawienia Don Juana Moliera zatytułowaną Nie ma Moliera. Od 1961 roku systematycznie współpracował z "Twórczością", a nieregularnie z innymi czasopismami. W 1967 roku został przyjęty do Związku Literatów Polskich (od 1980 roku był członkiem Zarządu Głównego i sekretarzem Komisji Kwalifikacyjnej). W latach 1968–1970 współredagował młodoliteracki periodyk "Orientacja", w 1972 roku "Nowy Wyraz" (był zastępcą redaktora naczelnego).

W 1970 roku podjął pracę naukową w Instytucie Badań Literackich PAN jako asystent, a po uzyskaniu w 1980 roku doktoratu na podstawie pracy "Krytyka literacka w dwudziestoleciu międzywojennym" – jako adiunkt. Za twórczość krytycznoliteracką, której plonem były książki: "Zamiast powieści" (1971) i "Dalej aktualne" (1973), w roku 1972 otrzymał nagrodę im. Stanisława Piętaka, w 1973 nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie, a w 1974 nagrodę krakowskiego "Życia Literackiego".

W 1976 roku podpisał protest przeciw planowanym zmianom w Konstytucji PRL "Memoriał 101"; od tej pory brał udział w działaniach opozycji demokratycznej. Jesienią 1977 roku wykładał na tzw. Uniwersytecie Latającym, a w 1978 roku został członkiem i wykładowca Towarzystwa Kursów Naukowych. W ramach serii Zeszyty Towarzystwa Kursów Naukowych opublikował w drugim obiegu rozprawę "Jaka historia literatury jest nam potrzebna?" (1979). W latach 1977–1981 wchodził w skład redakcji nieocenzurowanego czasopisma "Zapis". W 1980 roku został członkiem NSZZ Solidarność. Uczestniczył w rozpoczętej 7 maja 1980 roku głodówce w obronie aresztowanego twórcy Niezależnej Oficyny Wydawniczej Mirosława Chojeckiego i drukarza Bogdana Grzesiaka. Współpracował z wychodzącymi poza cenzurą czasopismami: "Nowy Zapis", "Kultura Niezależna", "Almanach Humanistyczny" oraz londyńskim "Pulsem". W 1985 roku został zwolniony z pracy w Instytucie Badań Literackich, ponownie przyjęty w 1989 roku. W 1987 roku opublikował w Londynie zbiór szkiców "Żadnych marzeń". Za udział w rozwoju niezależnej kultury polskiej otrzymał w 1988 roku nagrodę Polcul Foundation w Australii. W tymże roku został członkiem polskiego PEN Clubu.

W 1989 roku wszedł do Komitetu Założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, był członkiem Zarządu Głównego i przewodniczącym Komisji Kwalifikacyjnej, a w latach 1991–1996 także wiceprezesem SPP. W pierwszym dziesięcioleciu III Rzeczypospolitej współpracował z wieloma czasopismami oraz Radiem Wolna Europa, Radiem Bis i Programem I Telewizji Polskiej. Od 1991 roku systematycznie współpracował z Programem II Polskiego Radia.

Jest współautorem syntezy przygotowanej w Instytucie Badań Literackich PAN "Literatura polska 1918-1975." Opracował również szereg sylwetek do wydawnictwa "Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku". Poświęcił większe prace wielu znanym pisarzom polskim i obcym. Jest autorem opracowań "Utworów poetyckich" i "Poezji wybranych" Stanisława Młodożeńca, tomu szkiców literackich Ryszarda Zengla, tekstów krytycznych Andrzeja Kijowskiego, dzieł Stanisława Brzozowskiego, esejów Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, listów Wincentego Burka i Jarosława Iwaszkiewicza

U schyłku PRL należał krótko do konspiracyjnej Polskiej Partii Socjalistycznej (tzw. PPS Jana Józefa Lipskiego). W czerwcu 1992 roku wstąpił na krótko do Porozumienia Centrum. Sympatyzował później z Ruchem Odbudowy Polski.

Jako mieszkaniec Podkowy Leśnej aktywnie uczestniczył w działalności powołanego w 1994 przez społeczność lokalną Stowarzyszenia Ogród Sztuk i Nauk. Współpracował z lokalną prasą periodyczną. Podtrzymując związki z Sandomierzem, przyjął członkostwo Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego i publikował w Zeszytach Sandomierskich.

Prowadził gościnnie zajęcia z krytyki literackiej w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

W 2010 roku wszedł w skład komitetu poparcia Jarosława Kaczyńskiego w wyborach prezydenckich. W 2015 roku był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Poparcia Andrzeja Dudy w wyborach prezydenckich.

Twórczość

• Zamiast powieści (Czytelnik, 1971)
• Dalej aktualne (Czytelnik, 1973)
• Jaka historia literatury jest nam potrzebna? (Niezależna Oficyna Wydawnicza Nowa, 1979)
• Żadnych marzeń (Polonia, 1987, Pokolenie 1989)
• Dzieło niczyje (Wydawnictwo Literackie, 2001)
• Dziennik kwarantanny (Arcana, 2001)
• Niewybaczalne sentymenty (Iskry, 2011)