Jan Strzelecki

Jan Strzelecki (ur. 4 lipca 1919, zm. 11 lipca 1988) – polski socjolog, socjalista, eseista i taternik.

W 1937 ukończył Gimnazjum im. Ziemi Mazowieckiej, a następnie studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Przed wojną rozpoczął działalność publicystyczną w czasopiśmie „Orka na Ugorze”. Po wrześniu 1939, wraz ze środowiskiem pisma uczestniczył w organizowaniu Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN). Organizacja została rozbita przez Gestapo w zimie 1940.

Został wówczas współorganizatorem socjalistycznej grupy „Płomienie” oraz redaktorem pism „Płomienie” i miesięcznika „Młodzież Socjalistyczna” wydawanego przez PPS-WRN.

Uczestniczył w powstaniu warszawskim, walczył na Żoliborzu. Jako st. strzelec „Władek” był żołnierzem IV Batalionu OW PPS im. Jarosława Dąbrowskiego. Po rozproszeniu oddziału, wraz ze zgrupowaniem żoliborskim przedostał się do Puszczy Kampinoskiej. W nocy z 15 na 16 sierpnia wraz z oddziałami partyzanckimi ponownie znalazł się na Żoliborzu, gdzie wraz z Janem Pohoskim „Jasiek” i NN „Kazik” z OW PPS zostali włączeni do 5 drużyny, plutonu 230, w Zgrupowaniu „Żniwiarz”. Dwukrotnie ranny podczas walk i odznaczony Krzyżem Walecznych.

Po 1945 był redaktorem pisma ZNMS „Płomienie”, autor głośnego manifestu O socjalizmie humanistycznym, który wywołał w 1946 na łamach prasy dyskusję z udziałem m.in. Adama Schaffa, Juliana Hochfelda i Stanisława Ossowskiego, zakończoną wraz z utrwaleniem się stalinizmu w 1948. W 1946 był przejściowo aresztowany na kilka tygodni pod nieprawdziwym zarzutem przynależności do Zrzeszenia WiN.

Po wojnie przewodniczący Komitetu Wykonawczego Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (ZNMS). Od 4 grudnia 1946 do października 1948, był członkiem Rady Naczelnej PPS, skąd został usunięty wraz z Maciejem Weberem.

Należał do PZPR (od grudnia 1948), a jednocześnie działał w opozycji demokratycznej, w 1979 usunięto go z partii. Był członkiem Klubu Krzywego Koła, wykładowcą Towarzystwa Kursów Naukowych , uczestniczył w pracach konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość. Był doradcą „Solidarności” (m.in. w sierpniu 1980 wspierał prace Komisji Ekspertów przy Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego) i członkiem zespołu badawczego Alaina Touraine’a. Po aresztowaniu w sopockim Grand Hotelu, od 13 grudnia 1981 do 24 grudnia 1981 był internowany w Ośrodku Odosobnienia w Warszawie-Białołęce i Strzebielinku k. Wejherowa, zwolniony ze względu na stan zdrowia. W stanie wojennym organizował podziemną Wszechnicę Oświatową Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”.

W 1949 ukończył socjologię, doktoryzował się w 1964, a habilitację uzyskał w 1987. Pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie.

Autor publikacji:

• Niepokoje amerykańskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1962 (ponownie IFiS PAN, Warszawa 2004);
• Kontynuacje. Wybór artykułów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969;
• Próby świadectwa, Czytelnik, Warszawa 1971, interpretujących doświadczenie młodzieży dorastającej w czasie II wojny światowej,
• Reminiscencje sentymentalne (Wprowadzenie do Poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego wydanych w 1977 roku w PIW);
• Kontynuacje (II), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974,
• (współautor z Alain Tourainem, Solidarite. Analyse d’un mouvement social Pologne 1988-81, Paris 1982 (wydana pt. Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980-1981, konspiracyjne Wydawnictwo „Europa”, Warszawa 1989);
• Kontynuacje (III), Wydawnictwo „Wola”, Warszawa 1988 (wydanie konspiracyjne);

Po Jego śmierci wydano:

• Ślady tożsamości, Czytelnik, Warszawa 1989
• Socjalizmu model liryczny. Założenia o rzeczywistości i mowie publicznej 1975-1979, Czytelnik, Warszawa 1989

Zmarł tragicznie – w nocy z 29 na 30 czerwca 1988 został ciężko pobity na warszawskiej ulicy. Nieprzytomnego z ciężkimi obrażeniami głowy znaleziono nad brzegiem Wisły nieopodal mostu Śląsko-Dąbrowskiego u wylotu ulicy Karowej. W pobliżu stał jego samochód, wewnątrz którego znaleziono martwego psa z połamanymi łapami, o czym poinformowała prasa w krótkiej wzmiance. Pies nie był własnością Strzeleckiego, co ustaliła w śledztwie milicja. Jan Strzelecki nie odzyskał przytomności, zmarł kilkanaście dni później. W procesie sądowym skazano dwóch mężczyzn, na których ciążyły też inne przestępstwa. Sprawa zabitego psa ani razu nie pojawiła się w procesie.

Jan Strzelecki był narciarzem i taternikiem. Aby uczcić jego pamięć od 1989 corocznie organizowany jest Memoriał Strzeleckiego – najstarsze w Polsce zawody w skialpinizmie.

31 sierpnia 2006 pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.