Tadeusz Dołęga-Mostowicz

Tadeusz Dołęga-Mostowicz (ur. 10 sierpnia 1898 w Okuniewie na Witebszczyźnie, zginął 20 września 1939 w miejscowości Kuty na Pokuciu) – polski pisarz, prozaik, scenarzysta. Autor kilkunastu powieści, m.in. Kariera Nikodema Dyzmy, zekranizowanej w serialu telewizyjnym o tym samym tytule.

Syn Stefana i Stanisławy z Popowiczów (rodzice pochowani są w Głębokim).

W 1915 roku ukończył gimnazjum w Wilnie, a następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kijowie. Należał w tym czasie do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1917 roku przerwał studia i wyjechał do Warszawy, gdzie zaciągnął się ochotniczo do wojska. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.

W latach 1922-1926 był współpracownikiem, a następnie redaktorem dziennika „Rzeczpospolita”. Jako felietonista używał wówczas pseudonimu C. hr. Zan.

Dołęga Mostowicz naraził się bojówkom sanacyjnym. Jak pisze w przedmowie do „Kiwonów” Józef Rurawski, Dołęga-Mostowicz został porwany 8 września 1927 z ulicy Grójeckiej, siłą wciągnięty do samochodu, wywieziony do Janek pod Warszawą, pobity w lesie i wrzucony do dołu ziemnego. Uratował go od śmierci przechodzący przypadkowo wieśniak.

Po wielkim sukcesie Kariery Nikodema Dyzmy (1932), w której zaatakował ówczesne elity rządzące i towarzyskie, zajął się pisaniem tylko powieści i został autorem kilkunastu, bardzo poczytnych książek. W ciągu roku pisał średnio dwie nowe powieści (do końca życia napisał ich 16). Dzięki twórczości dorobił się znacznego majątku (ze sprzedaży praw autorskich miał dochody rzędu 15 tys. zł miesięcznie).

W stopniu kaprala podchorążego brał udział w wojnie obronnej Polski 1939 roku. Poległ w granicznym miasteczku Kuty, od strzałów oddanych przez czołg sowiecki. Jego prochy sprowadzono do Warszawy 24 listopada 1978 roku i pochowano w katakumbach Cmentarza Powązkowskiego.

Twórczość

Autor kilkunastu powieści, m.in. Ostatnia brygada (druk w odcinkach 1930, wyd. książkowe 1932), Kariera Nikodema Dyzmy (1932), Kiwony (druk w odcinkach 1932, wyd. książkowe 1987), Prokurator Alicja Horn (1933), Bracia Dalcz i Ska (1933), Doktor Murek zredukowany i Drugie życie doktora Murka (1936), Znachor (1937), Trzy serca (1938), Profesor Wilczur (1939) czy Pamiętnik pani Hanki (1939).

Mniej znane obecnie powieści (lecz także bardzo popularne w latach trzydziestych) to te zaliczane do tzw. literatury dla kobiet: Trzecia płeć (1934), Świat pani Malinowskiej (1934) oraz dylogia: Złota Maska (1935) i Wysokie Progi (1935).

Niektóre powieści ogłaszał pod pseudonimem W. M. Dęboróg – m.in. Czeki bez pokrycia (1933).

Ostatnią jego książką napisaną tuż przed wybuchem II wojny światowej był Pamiętnik pani Hanki (1939), pełna humoru powieść w formie pamiętnika (z licznymi przypisami autora) ukazująca życie młodej, pełnej życia i wiary w siebie bogatej mężatki (żony dyplomaty), której akcja dzieje się w środowisku tzw. wyższych sfer Warszawy. Bohaterka podejrzewająca męża o romans z inną kobietą mimo swoje woli wplątuje się w aferę szpiegowską. W tle powieści dają się już odczuć podmuchy nadchodzącej wojny.

Wszystkie jego utwory z wyjątkiem Kariery Nikodema Dyzmy, Znachora i Profesora Wilczura objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

Adaptacje filmowe powieści

Już przed wojną znaczna część jego powieści doczekała się adaptacji filmowych, które cieszyły się dużą popularnością. Były to filmy: Prokurator Alicja Horn (1933), Znachor (1937), Profesor Wilczur (1938), Ostatnia brygada (1938), Doktór Murek (1939), Trzy serca (1939), Złota maska (1939). Nakręcono także Testament profesora Wilczura (1939) – film który nawiązywał do wątków zawartych w powieściach Znachor i Profesor Wilczur, ale nie był oparty na żadnej oryginalnej powieści tego autora.

Po wojnie nakręcono filmy Nikodem Dyzma (1956) i Pamiętnik pani Hanki (1963), powstały seriale telewizyjne: Doktor Murek (1979), Kariera Nikodema Dyzmy (1980), dokonano powtórnej adaptacji filmowej Znachora (1981). Także komedia filmowa Kariera Nikosia Dyzmy (2002) zawiera wątki pochodzące z jego twórczości.

Ciekawostka

Tadeusz Dołęga-Mostowicz jest autorem aforyzmu: Są trzy rzeczy wieczne: wieczne pióro, wieczna miłość i wieczna ondulacja. Najtrwalsze z tego wszystkiego jest wieczne pióro.