Jan Maciaszek

Jan Maciaszek (ur. 3 maja 1876 w Ostrowie Wlkp, zm. 10 stycznia 1932 w Bydgoszczy) – prawnik, powstaniec wielkopolski, komisaryczny prezydent Bydgoszczy.

Urodził się 3 maja 1876 r. w Ostrowie Wlkp. Był synem Pawła, mistrza krawieckiego i Marii z Śmiłowskich. Po ukończeniu szkoły ludowej uczył się w gimnazjum w Ostrowie, gdzie w 1896 r. zdał egzamin dojrzałości.

Studiował prawo na Uniwersytecie w Berlinie oraz działał w organizacji "Zet". Po ukończeniu studiów zdał egzamin referendarski (1899) oraz asesorski (1904). W 1901 r. odbył obowiązkową, jednoroczną służbę wojskową w armii niemieckiej, w regimencie artylerii konnej w Poznaniu, uzyskując stopień podporucznika. Pracę zawodową rozpoczął jako adwokat w Rawiczu, a następnie w Lesznie.

Po wybuchu I wojny światowej, został powołany do armii niemieckiej i skierowany do okupowanej Łodzi, gdzie pełnił obowiązki zastępcy niemieckiego prezydenta policji. Przez pół roku był pierwszym prokuratorem wojskowym w Łodzi. Jeszcze przed wybuchem rewolucji listopadowej w Niemczech w 1918 r. został wysiany do Doniecka, gdzie kierował transportem mając pod swoją pieczą linię kolejową Charków-Taganrog.

Do Poznania, gdzie zamieszkał w 1917 r., powrócił jeszcze przed wybuchem powstania wielkopolskiego. W listopadzie 1918 r. czynnie uczestniczył w ruchu polskim dążącym do przejęcia władzy w byłym zaborze pruskim. Został szefem Wydziału Bezpieczeństwa Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu. Należał do głównych organizatorów Straży Ludowej w Wielkopolsce, formacji o charakterze porządkowo-policyjnym. Aktywnie uczestniczył w organizowaniu odsieczy dla oblężonego przez Ukraińców Lwowa.

28 grudnia 1918 r. stanął na czele polsko-niemieckiej Komendy Miasta Poznania i przez kilka dni faktycznie kierował wojskiem wielkopolskim. Po likwidacji tej Komendy w początkach 1919 r. został przewodniczącym Komisji Likwidacyjnej wszystkich nieliniowych instytucji, zakładów i składów, pozostałych po wojskach niemieckich.

W połowie stycznia 1919 r. nowo mianowany głównodowodzący Polskich Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego gen. Józef Dowbor-Muśnicki postawił go na czele utworzonego szefostwa Aprowizacji, instytucji kierowniczej do spraw gospodarki wojskowej i uruchomienia przemysłu wojennego.

Komisaryczny prezydent Bydgoszczy

W październiku 1919 r. został pełnomocnikiem polskim przy niemieckim jeszcze magistracie bydgoskim. 15 października tego roku przybył do Bydgoszczy, by na miejscu przekonać się o stanie przygotowań do przejęcia miasta przez władze polskie.

14 stycznia 1920 r. Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej ustanowiło Maciaszka Komisarzem Generalnym na miasto Bydgoszcz, odpowiedzialnym za przejęcie miasta od Niemców. Tego samego dnia ministerstwo to na propozycję bydgoskiej Rady Ludowej mianowało go komisarycznym prezydentem Bydgoszczy. Pełniąc tę funkcję, przejął 19 stycznia z rąk ostatniego niemieckiego burmistrza Hugo Wolffa, zwierzchnią władzę w Bydgoszczy. 20 stycznia 1920 r. rozpoczął faktyczne urzędowanie w mieście.

11 marca 1920 r. bydgoska Rada Miejska, wciąż jeszcze niemiecka, dokonała jednogłośnego wyboru Maciaszka na stanowisko prezydenta Bydgoszczy, jednak nie zatwierdził tego wyboru wojewoda poznański, wobec czego pozostał on prezydentem komisarycznym.

W czasie krótkiego pełnienia funkcji prezydenta przyczynił się znacznie do repolonizacji miasta i jego instytucji. Dzięki jego staraniom już w kwietniu 1920 r. włączono w granice Bydgoszczy 18 podmiejskich gmin, zamieszkanych w większości przez Polaków. Wiele uwagi poświęcił sprawom finansowym i gospodarce komunalnej. Rozpoczął budowę sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na przedmieściach. Uratował dla Bydgoszczy Izbę Rzemieślniczą i Izbę Przemysłowo-Handlową, które zamierzano przenieść do innych miast. Dbał o budowę i rozwój szkolnictwa polskiego. Osobiście angażował się w sprawę obsady kierownictwa Teatru Miejskiego, powołując na dyrektora tej instytucji znaną aktorkę Wandę Siemaszkową (1867-1947) oraz Biblioteki Miejskiej, powierzając jej dyrekturę dotychczasowemu pracownikowi lwowskiego Ossolineum dr Witoldowi Bełzie (1886-1955).

Trudne warunki gospodarcze (recesja, bezrobocie, inflacja) i kłopoty z odniemczeniem administracji miejskiej sprawiły, że niesprawiedliwie obwiniano go za istniejący stan rzeczy. Oburzenie polskich mieszkańców Bydgoszczy budziły rugi Polaków z Rzeszy w 1921 r. Doprowadziło to w dniach 16-20 czerwca 1921 r. do groźnych manifestacji ulicznych. Manifestanci zebrani na Starym Rynku wysłali delegację do magistratu z żądaniem natychmiastowego usunięcia urzędników narodowości niemieckiej, a w razie odmowy żądano usunięcia prezydenta Maciaszka. Przeciągające się rozmowy sprawiły, że tłum wdarł się do budynku i splądrował biura. Prezydenta wyprowadzono na ulicę, pobito i okradziono. Interweniowało wojsko, wezwane przez władze miejskie, które użyło broni; jedna osoba została zabita, a 9 osób odniosło rany.

W rezultacie tych zajść, z dniem 20 czerwca 1921 r. złożył rezygnację ze swego stanowiska, które zostało potwierdzone 4 lipca przez Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej. Ostatecznie magistrat Bydgoszczy wypłacił mu odszkodowanie w wysokości 700 tys. marek za „poniesiony uszczerbek na zdrowiu” oraz rzeczy zniszczone w czasie rozruchów.

Od czerwca 1921 r. nie uczestniczył już czynnie w życiu publicznym Bydgoszczy, poświęcając się adwokaturze i notariatowi. Prowadził do śmierci jedną z największych kancelarii w Bydgoszczy przy ul. Gdańskiej 6, zatrudniając przeszło 20 pracowników.

Zmarł 10 stycznia 1932 r. w Bydgoszczy po długiej i ciężkiej chorobie. Pochowany został na bydgoskim cmentarzu Nowofarnym. 11 stycznia 1932 r. "Dziennik Bydgoski" tak ocenił postać zmarłego właśnie prezydenta: '”Nie zawsze za czasów jego urzędowania godziliśmy się na wszystkie posunięcia ś.p. prezydenta Maciaszka, bo surowego mieliśmy w nim cenzora prawnego, to jednak przyznać musimy, iż był to mąż prawy, nieugięty, charakter nieskazitelny”