Franciszek Mamuszka

Franciszek Mamuszka (ur. 4 lutego 1905 w Maniowie koło Szczucina, zm. 6 października 1995 w Gdańsku) – krajoznawca polski, badacz dziejów i kultury Pomorza, kustosz Muzeum Pomorskiego w Gdańsku, nauczyciel.

Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Antoniego i Anieli z Pirogów. Ukończył Seminarium Nauczycielskie w Tarnowie (1928), a następnie Wyższy Kurs Nauczycielski w Krakowie w zakresie historii i filologii polskiej. Pracę w szkolnictwie podjął po odbyciu służby wojskowej; zatrudniony był w szkołach powiatu tarnobrzeskiego i brzeskiego. W okresie międzywojennym działał w Związku Strzeleckim, zakładał amatorskie chóry i zespoły teatralne, uprawiał oraz propagował krajoznawstwo i turystykę (szczególnie tatrzańską).

W czasie okupacji przebywał w Wojniczu oraz Tarnowie i uczestniczył w tajnym nauczaniu, był także związany z Armią Krajową; oficjalnie utrzymywał się z ogrodnictwa. Pierwsze miesiące powojenne przepracował jako nauczyciel w Krakowie, w październiku 1945 przeniósł się do Gdańska. Tamże pracował początkowo jako nauczyciel w Oliwie; zajmował się w tym okresie m.in. opieką nad dziećmi kaszubskimi z przedwojennego Wolnego Miasta. Był również aktywnym działaczem Ligi Morskiej i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego; należał do założycieli gdańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, organizował kursy dla przewodników turystycznych, publikował na łamach prasy regionalnej (m.in. "Dziennika Bałtyckiego"), współpracował z prof. Janem Kilarskim, wybitnym polskim pionierem powojennego Gdańska. W 1947 Mamuszka przeszedł do Kuratorium Oświaty, w którym był najpierw referentem działu turystyki, a następnie wizytatorem ds. turystyki i wczasów. Do jego zadań należało m.in. organizowanie schronisk młodzieżowych.

W 1951 został kierownikiem Działu Naukowo-Oświatowego w Muzeum Pomorskim w Gdańsku. Z Muzeum był związany do końca pracy zawodowej (przeszedł na emeryturę w 1970), nadal prowadząc szkolenia dla przewodników, organizując odczyty i spotkania na temat gdańskich zabytków, promując muzealne wystawy wśród nauczycieli i młodzieży. W ramach pasji krajoznawczej wiele działał społecznie, zabiegając o upamiętnianie wybitnych postaci czy wydarzeń oraz działając na rzecz ratowania zabytków; przyczynił się np. do uratowania Wartowni nr 1 na Westerplatte. Wspólnie z Jerzym Stankiewiczem skatalogował najważniejsze zabytki województwa. Należał m.in. do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, Towarzystwa Przyjaciół Sopotu, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Klubu Autorów Literatury Turystycznej Stowarzyszenia Autorów Polskich w Gdańsku (honorowy prezes).

Franciszek Mamuszka był wybitnym autorem literatury turystycznej dotyczącej polskiego Pomorza. Opublikował setki artykułów, przewodników, folderów, monografii historycznych, opracowywał mapy i plany miast, a łączny nakład przewodników o Gdańsku i okolicach jego autorstwa przekroczył dwa miliony egzemplarzy (w tym przekłady na języki obce). Opracowywał także scenariusze filmów oświatowych (Stary Gdańsk mówi, Wybrzeże Gdańskie). Zbiorowa praca Gdańsk - dzieje i kultura (1969), której był redaktorem i współautorem, otrzymała I nagrodę Polskiej Akademii Nauk. Mamuszka był również autorem prac historycznych z dziejów Polonii gdańskiej i sopockiej oraz dziejów Kaszubów, ponadto spisał wspomnienia rodzinne Opowieść o moim życiu i moich najbliższych.

Posiadał liczne wyróżnienia i odznaczenia. Był m.in. honorowym obywatelem Sopotu, "Gdańszczaninem roku 1967", członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Otrzymał kaszubski Medal Stolema, Złotą Odznakę PTTK, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Jest patronem alei w Sopocie.

Od 1947 był żonaty z Marią Mańkowską, miał córkę Bożenę. Pochowany został na cmentarzu w Gdańsku-Oliwie.