Wincenty Rapacki

Wincenty Rapacki (ur. 22 stycznia 1840 w Lipnie, zm. 12 stycznia 1924 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny. Czołowy aktor polskiej sceny schyłku XIX wieku. Jeden z pierwszych twórców realistycznych postaci scenicznych.

Był synem Wojciecha i Wiktorii z Piegłowskich. Urodził się w Lipnie przy ulicy Koziej, która obecnie została przemianowana na Wincentego Rapackiego. Dość wcześnie został osierocony przez matkę. Ojciec ożenił się powtórnie, a ponieważ młody Rapacki nie był dobrze traktowany przez macochę i przyrodnich braci - dużo czasu spędzał poza domem. Wtedy też zafascynował się wędrownymi trupami aktorskimi i postanowił zostać aktorem. Początkowo chodził do szkoły w Lipnie, ale po ucieczce z domu dotarł do Płocka i tam kontynuował naukę. W 1858 rozpoczął naukę w Szkole Dramatycznej w Warszawie. Ucząc się jednocześnie zarabiał na swoje utrzymanie imając się rożnych zajęć. Nie mogąc znaleźć zatrudnienia w Warszawie, wyjechał do Druskienik, gdzie w 1861 zadebiutował w sztuce J. I. Kraszewskiego Stare dzieje. Później występował w różnych teatrach. W sezonie 1864/65 grał we Lwowie, a w latach 1865–1870 w Krakowie. Pobyt w Krakowie pozwolił Rapackiemu intensywnie rozwijać się. W tym czasie dużo czytał, obracał się w kręgach uczonych (przyjaźnił się między innymi z Aleksandrem Fredrą, Michałem Bałuckim, Ignacym Kraszewskim, Karolem Astreicherem, Janem Matejką, któremu pozował do portretów).

Podczas pobytów w Paryżu i Wiedniu zapoznawał się z zachodnimi koncepcjami teatralnymi. Rozwijając swój kunszt aktorski, opierał się na wnikliwej obserwacji, tworząc dokładny portret osoby kreowanej. W 1869 podczas występów w Teatrze Narodowym w Warszawie, w ciągu 37 dni zagrał w 11 rolach, które spotkały się z dużym uznaniem zarówno krytyki jak i publiczności. W 1870 otrzymał tam stałą pracę. W Warszawie grał i reżyserował (w latach 1875–1876).

Dzięki mozolnej pracy oraz wielkiemu talentowi wzniósł się na czoło plejady aktorskiej ówczesnej Warszawy. Był jednym z najwybitniejszych aktorów polskich, stworzył wiele wybitnych ról w dramacie współczesnym. Był pierwszym wielkim aktorem, który przyznawał się do realizmu. Wielką wagę przywiązywał do charakteryzacji, odpowiednich kostiumów i dekoracji. Jego spektakle charakteryzowały się dbałością o historyczną wierność. Preferował występowanie we współczesnym repertuarze.

Był także wysokiej klasy pedagogiem. Od 1893 wykładał w Klasie Dykcji i Deklamacji w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym, a w latach 1908–1909 w warszawskiej Szkole Aplikacyjnej.

Od 1919 do śmierci występował w warszawskim Teatrze Rozmaitości.

Działalność pisarska

Uprawiał także działalność literacką. Pisał powieści, dramaty a także tłumaczył. Dla potrzeb teatru zaadoptował wiele dzieł, między innymi Nędzników Wiktora Hugo. Był twórcą dramatów historycznych, które wyróżniały się wielką scenicznością. W swoich utworach tworzył galerie żywych, pociągających postaci, czasem nawet kosztem fabuły. Napisał również wiele powieści. Jest także twórcą opowiadań i nowel. Książka Sto lat sceny polskiej w Warszawie została wydana w 1925 roku, już po śmierci Rapackiego. Był stałym współpracownikiem takich warszawskich czasopism, jak "Ateneum", "Kłosy", "Kurier Warszawski", "Tygodnik Ilustrowany" czy "Biblioteka Warszawska", w których publikował swoje utwory. Był autorem obszernych pamiętników, których nie pozwolił opublikować za życia, a które spłonęły podczas Powstania Warszawskiego. Fragmenty które zdołano odratować, zostały opublikowane we Wspomnieniach aktorów (1800-1825) (Warszawa 1965).

Uznanie i upamiętnienie

Jako aktor cieszył się wyjątkowym autorytetem w teatrze polskim. W 1919 został pierwszym członkiem honorowym Związku Artystów Scen Polskich. W 1921 w 60. rocznicę pracy scenicznej, jako pierwszy z polskich aktorów Rapacki został odznaczony Orderem Polonia Restituta za szczególne zasługi dla teatru.

27 września 1926 roku w Warszawie nadano jednej z ulic nazwę Wincentego Rapackiego.

W 1961 roku w 120 rocznicę urodzin Wincentego Rapackiego, w domu w Lipnie w którym mieszkał jako dziecko, wmurowano pamiątkową tablicę. Ponadto jego nazwiskiem nazwano także jedną z ulic w tym mieście.

Życie prywatne

Był nestorem wielkiego aktorskiego rodu. Jego pierwszą żoną była Józefina Rapacka z Hoffmanów, z którą miał dzieci:

• Honoratę, aktorkę, która wyszła za mąż za Bolesława Leszczyńskiego i miała z nim syna Jerzego Leszczyńskiego;
• Wincentego Rapackiego, aktora, śpiewaka, autora licznych tekstów, operetek. Tłumacz librett operetkowych, który ożenił się z Heleną Zimajer i miał z nią dzieci Adama Rapackiego oraz Halinę Rapacką;
• Różę Rapacką, artystkę-śpiewaczkę, matkę aktora Andrzeja Boguckiego;
• Józefa, artystę-malarza;
• Wiktora, skrzypka Filharmonii i Opery Warszawskiej;
• Jana, muzyka.

Po jej śmierci w 1891 roku, ożenił się powtórnie z Amelią Gordon-Świejkowską (1868-1902), z którą miał synów Romualda i Dionizego.

Wincenty Rapacki spoczywa w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. A-IV-26).