Veli bek Jedigar

Veli bek Jedigar (właściwie Jedigaroff) ps. Damazy (ur. 31 października 1897, zm. 13 grudnia 1971) – azerski oficer, pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego i Armii Krajowej.

Veli bek Jedigar urodził się w 31 października 1897 roku w rodzinnym majątku Tekeli w guberni tyfliskiej. Pochodził z książęcej rodziny azerskiej, był synem Sadich Beka i księżniczki Olgi Russiwej-Kroczibaczewej.

Uczęszczał od 1909 do gimnazjum w Tyflisie po ukończeniu którego w 1915 otrzymał świadectwo dojrzałości. Jedigar studiował na Politechnice Kijowskiej, porzucił ją jednak po kilku miesiącach i przeniósł się na uczelnię wojskową. W 1916 roku został absolwentem Tyfliskiego Korpusu Kadetów i w składzie Dagestańskiego Pułku Kawalerii wyjechał na front niemiecki, gdzie brał udział w ofensywie Brusiłowa. W momencie wybuchu rewolucji studiował w Kijowskiej Michajłowskiej Szkole Artylerii, którą porzucił na rzecz służby w wojskach Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu. Znalazł się w armii dowodzonej przez polskiego Tatara Macieja Sulejmana Sulkiewicza, gdzie powierzono mu dowodzenie oddziałem jazdy w Karabachu. Na przełomie 1919 i 1920 roku był dowódcą jednostki karabinów maszynowych w Tekińskim Pułku Jazdy. Po agresji Armii Czerwonej w kwietniu 1920 roku przeszedł na terytorium Gruzji i prowadził walki partyzanckie przeciw bolszewikom.

Emigracja do Polski

W marcu 1921 roku wyemigrował, pod naciskiem ojca, przez Turcję i Rumunię do Polski. Do Wojska Polskiego przyjęto go w listopadzie 1922 jako oficera kontraktowego w stopniu rotmistrza. Wkrótce potem został jednak zwolniony z powodu choroby. Do armii ponownie przyjęty w styczniu 1924 roku po ukończeniu kursu dowódców szwadronów w Centrum Szkolenia Kawalerii w Grudziądzu (styczeń–październik 1924) i w styczniu 1925 przydzielony do 10 Pułku Strzelców Konnych w Łańcucie, gdzie dość szybko wyróżnił się podczas manewrów. Pełnił w pułku stanowiska: dowódca plutonu w szkole podoficerskiej, dowódca plutonu od czerwca 1925, dowódca 4 szwadronu od października 1926, dowódca 2 wydzielonego dywizjonu od stycznia 1928, dowódca 3 szwadronu od kwietnia 1928, dowódca szwadronu szkolnego od lutego 1929 i od lipca 1929 ponownie dowódca 4 szwadronu. Wkrótce potem znalazł się pod opieką gen. Janusza Głuchowskiego, wiceministra spraw wojskowych i dowódcy 7 Pułku Ułanów Lubelskich.

Ukończył w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie kurs dowódców batalionów (luty–czerwiec 1930) i powrócił do 10 pułku strzelców konnych na stanowisko dowódcy szwadronu szkolnego. Następnie Jedigar ukończył z odznaczeniem Wyższą Szkołę Wojenną (1932) i jako oficer dyplomowany trafił do Brygady Kawalerii Baranowicze. W 1934 roku awansowany na majora, dwa lata później został zastępcą dowódcy 7 Pułku Ułanów Lubelskich. W kampanii wrześniowej był od 11 września szefem sztabu w Mazowieckiej Brygadzie Kawalerii.

W tym okresie nawiązywał liczne znajomości i przyjaźnie z wyższymi oficerami, m.in. z gen. Stanisławem Grzmot-Skotnickim, z powodu którego silnie związał się z obozem piłsudczykowskim. W czasie wizyty tureckiej delegacji w Polsce pełnił na życzenie Piłsudskiego rolę tłumacza. Po jego śmierci znalazł się wśród żołnierzy pełniących wartę przy wystawionym ciele Piłsudskiego.

II wojna światowa

W chwili wybuchu II wojny światowej pracował na stanowisku dyrektora naukowego w Centrum Szkolenia Kawalerii w Grudziądzu i był etatowym oficerem Mazowieckiej BK. Po niemieckim ataku zdołał dotrzeć do swojego oddziału 10 września i przeszedł z nim część szlaku bojowego jako szef sztabu. W czasie kampanii wrześniowej trafił do niewoli niemieckiej, ale kilka miesięcy później zwolniono go jako obcokrajowca, w efekcie czego w sierpniu 1940 roku wrócił do Warszawy.

Po dotarciu do Warszawy zawiązał konspiracyjny 7 pułk ułanów Lubelskich (ps. Mazury–Jeleń) i dowodził nim od sierpnia 1940 do lipca 1944 roku. W 1942 roku został awansowany do stopnia podpułkownika. Cieszył się dużym poważaniem wśród podwładnych. Ponadto jako przyjaciel gen. Tadeusza Bór-Komorowskiego był szefem działu kawalerii w Wydziale Broni Szybkich Oddziału III Komendy Głównej AK. Zapewne w 1944 awansowany do stopnia pułkownika.

W lipcu 1944 roku gen. Bór-Komorowski rozkazał mu wyjechać na Zachód, co uczynił 17 lipca, wyruszając z żoną i córką do Wiednia. Po otrzymaniu wiadomości o wybuchu powstania w Warszawie wrócił przez zieloną granicę do Polski. Jego pułk został już jednak zdziesiątkowany w nieudanym ataku na siedzibę Gestapo przy al. Szucha.

Jedigar wydał więc 12 stycznia 1945 roku rozkaz rozwiązania jednostki i tuż po rozpoczęciu ofensywy sowieckiej znad Wisły opuścił Polskę ostatnim niemieckim pociągiem ewakuacyjnym.

Emigracja powojenna

Zaraz po przybyciu do Wiednia wyemigrował z rodziną do Włoch, wstąpił do 2 Korpusu Polskiego, gdzie powierzono mu odtworzenie 7 Pułku. Po przybyciu do Wielkiej Brytanii został komendantem w obozie Tilstok, później przeniósł się z rodziną do Londynu. Po likwidacji polskich jednostek wojskowych wyemigrował z rodziną do Argentyny w 1949 roku. Tam rozpoczął tworzenie organizacji kombatanckich, był także wiceprezesem Organizacji Ujarzmionych Narodów "Liberación Europea". Przewodniczący Tymczasowego Zarządu od 1949, a od 1950 przewodniczący Zarządu Okręgu Koła AK w tym kraju. Początkowo pracował w porcie jako tragarz, później w fabryce wyrobów tekstylnych jako robotnik. Po śmierci żony w 1953 roku zajął się wychowaniem córki.

Śmierć i pogrzeb

Zmarł w Buenos Aires 13 grudnia 1971 roku na trzeci zawał serca. 4 sierpnia 1990 roku jego prochy zostały pochowane na warszawskim Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim przy asyście kompanii honorowej Wojska Polskiego.