Jan Łożański

Jan Łożański ps. „Orzeł”, „Jan Madejski”, „Zieliński” (ur. 4 lutego 1912 w Zarszynie, zm. 21 czerwca 1990 w Sanoku) – oficer ZWZ-Armii Krajowej, kurier Komendy Głównej ZWZ/AK.

W okresie II Rzeczypospolitej był sportowiec (uprawiał piłkę nożną, boks, lekkoatletykę), a następnie został zawodowym wojskowym. W momencie wybuchu II wojny światowej był w plutonie przeciwpancernym 6 Pułku Strzelców Podhalańskich w Samborze. Po kampanii wrześniowej 1939 zdołał uciec z niewoli Niemieckiej, po czym powrócił do Zarszyna, a w grudniu 1939 przedostał się do Węgier celem wyjazdu do Francji i przyłączenia się do polskiego wojska. W Budapeszcie ukończył specjalny kurs i został jednak wytypowany jako kurier. Początkowo szedł do Polski przez Tatry, później 45 razy przemierzał trasę „Jaga” (przez Beskid Niski), przenosząc m.in. dokumenty, broń, pieniądze oraz niekiedy przeprowadzał ludzi. Każdorazowo wpierw przybywał na Podkarpacie pociągiem z Warszawy, wysiadał na stacji Wróblik Szlachecki, po czym udawał się pieszo trasą aż do Budapesztu. Łącznie jako żołnierz Armii Krajowej, w czasie okupacji hitlerowskiej przemierzał 45 razy trasę Warszawa – Budapeszt (jej stałym celem była ponadto wieś Nowosielce niedaleko rodzinnego Zarszyna). Trudną i niebezpieczną służbę pełnił z przerwami do 1945, a w jej czasie był dwukrotnie aresztowany przez gestapo, czterokrotnie przez Węgrów. Jego drugą tożsamością był Jan Madejski, w charakterze którego studiował na politechnice w Budapeszcie, co umożliwiało mu swobodę poruszania się.

W dniu 19 marca 1945 po zajęciu Budapesztu przez wojska radzieckie został wraz z pracownikami Bazy uwięziony przez kontrwywiad sowiecki. Mimo licznych wojennych przeżyć – ocalał. Gestapo natomiast zastrzeliło jego siostrę, osadziło w więzieniu na pół roku podeszłego już w latach ojca. Jednocześnie prowadził studia w Budapeszcie w języku węgierskim.

Koniec wojny i związany z tym powrót do kraju nie oznaczał dla Jana Łożańskiego spokojnego życia. Żołnierski obowiązek każe mu znowu wyruszać na kurierskie trasy: z Wiednia do Polski i z powrotem. W pierwszej chwili w sztabie II Korpusu w Anconie (Włochy) zlecono Łożańskiemu nawiązanie kontaktu z działającą w Polsce organizacją „Racławice”. Później przeprowadzał przez „zieloną granicę” na Zachód rodziny polskich oficerów, którzy służyli w II Korpusie we Włoszech.

Aresztowany 17 lipca 1947 w Cieszynie przez krakowski Urząd Bezpieczeństwa. Długoletni więzień reżimu stalinowskiego w słynnym X Pawilonie i we Wronkach. 18 marca 1948 otrzymał wyrok: 15 lat więzienia oraz utratę praw obywatelskich i honorowych na 10 lat. Wyrok wydał Rejonowy Sąd Wojskowy w Warszawie. Jesienią tego samego roku przewieziono go Wronek, miejsca jednego z najcięższych więzień w Polsce. Tam 4 sierpnia 1956 zastała go amnestia.

Po odzyskaniu wolności zamieszkał w Sanoku. Tam pracował w Wydziale Rolnym Powiatowej Rady Narodowej.

Wielokrotnie publikował swoje wspomnienia m.in. w „Roczniku Sanockim”, książce „Kurierskim szlakiem po Beskidzie Niskim” i książce „W więzieniach PRL”. W 2012 roku ukazały się zbiorcze wspomnienia Jana Łożańskiego pt. „Orzeł z Budapesztu”.

Jest pochowany w części „Matejki Stary” Cmentarza Centralnego w Sanoku.

W rodzinnym Zarszynie jego imię nadano jednej z ulic.

W 2012 roku na podstawie wspomnień Jana Łożańskiego powstał w Beskidzie Niskim szlak turystyczny „Beskidzka Trasa Kurierska JAGA - KORA” prowadząca od Wróblika Szlacheckiego poprzez Rymanów, Posadę Górną, Rymanów Zdrój, Wolę Niżną do Jasiela.

Jego siostra Irena była harcerką, została zabita przez gestapowców w zarszyńskim domu.