Aleksander Rybicki

Aleksander Rybicki, ps. "Korczak", "Spytek", "Jacek", (ur. 27 września 1904 w Przemyślu, zm. 14 października 1983 w Sanoku) – muzealnik, kolekcjoner dzieł sztuki, opiekun zabytków, kustosz Muzeum Ziemi Sanockiej, twórca i pierwszy dyrektor Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Podczas II wojny światowej oficer Armii Krajowej, kurier i organizator przerzutów transgranicznych.

Jego rodzicami Czesław i Stanisława, z domu Blaim (nauczycielka szkolna w Tyrawa Wołoskiej, następnie w Hołuczkowie. Uczęszczał do szkoły ludowej i gimnazjum w Przemyślu, którego ukończenie uniemożliwiła mu I wojna światowa. Egzamin dojrzałości zdał w 1927 w Równem. Następnie od 1928 do 1934 studiował medycynę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, jednak nie ukończył tego kierunku. Jednocześnie brał udział w wykładach z zakresu etnografii i historii sztuki oraz przejawiał duże zainteresowanie muzealnictwem i kolekcjonerstwem. Do Sanoka przybył w połowie lat 30. XX wieku. W tym czasie wraz z uczniami tamtejszego Gimnazjum Męskiego, Stefanem Stefańskim i Adamem Fastnachtem, rozpoczął działalność gromadzenia eksponatów, które następnie zostały udostępnione w Muzeum Ziemi Sanockiej (powstało w 1934 i było zlokalizowane na Zamku Królewskim w Sanoku). W okresie międzywojennym współtworzył i pracował jako kustosz w Muzeum Ziemi Sanockiej do 1939. Jego pomysłem było stworzenie w muzeum działu etnografii.

Po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu Niemców zbiory muzeum zostały przez nich zniszczone. W czasie kampanii wrześniowej był podkomendnym mjra Henryka "Hubal" Dobrzańskiego, gdzie był powoływany do wykonywania zadań specjalnych w ramach działania Armii Karpaty. Funkcjonował w Związku Walki Zbrojnej, a później w ramach Komendy Głównej Armii Krajowej. Członek sztabu Obwodu Sanok. Organizował trasy przerzutowe, którymi kierował, był twórcą szlaków kurierskich, które przez ziemię sanocką wiodły na Węgry oraz sam był również aktywnym kurierem, a następnie łącznikiem Rządu Emigracyjnego z krajem. Podczas działalności wielokrotnie posługiwał się kamuflażem, wcielał się w chłopa, leśnika, zakonnika czy górala, tym samym wymykając z zastawionych sieci. Wykonał ok. 30 misji kurierskich na trasie Sanok-Budapeszt. Od 1940 był zdekonspirowany (po ujawnieniu jego tożsamości przez współpracownika w czasie tortur) i zmuszony do ukrycia. Od tego czasu do marca 1942 kierował placówką przerzutową pod kryptonimem "Bronisława" w Sanoku (przełożonym Rybickiego był Adam Smulikowski). Wówczas przez Warszawę został oddelegowany do Lwowa, gdzie organizował akcje w komórce kurierskiej pod kryptonimem "Latarnia", z przeznaczeniem do Rumunii (sam także był kurierem na tej trasie). Niemcy wyznaczyli nagrodę za jego wskazanie, rozesłali listy gończe, ale "człowiek o stu obliczach" zawsze potrafił wywieść ich w pole. Jego żona, Kazimiera (ur. 1908, z domu Słuszkiewicz) była nauczycielką. Zamieszkiwała w Jaćmierzu z ukrywającym się Rybickim, 21 października 1942 została aresztowana i wywieziona do Auschwitz-Birkenau, gdzie 31 października została zamordowana w komorze gazowej. Podczas działałności kurierskiej na trasie do Bukaresztu, dwukrotnie był aresztowany przez Rumunów w lutym i lipcu 1943, po czym 23 sierpnia 1944 wrócił do Lwowa i nadal działał w podziemiu. 3 października 1944 został awansowany do stopnia kapitana.

W 1947 został aresztowany przez NKWD w Bukareszcie. W wyniku krótkiefo śledztwa i procesu został skazany na karę 25 lat łagru. Od tego czasu był osadzony w Charkowie,  Wołogdzie, Gorkim, Kirowie, Swierdłowsku, Czelabińsku, Workucie. 22 sierpnia 1955 został zwolniony, po czym powrócił do Polski.

W 1956 objął funkcję kustosza działu etnograficznego w muzeum w Sanoku. W latach 1956-1958 organizował prace ratownicze ocalałych zabytków, których efektem było utworzenie sanockiego skansenu. Przemierzał Bieszczady i gromadził pozostawione tam zabytki i eksponaty. Współpracował m.in. z wojewódzkim konserwatorem zabytków Jerzym Turem, Franciszkiem Kotulą i Adamem Fastnachtem, razem z którymi przygotował zasady doboru obiektów. Został pierwszym dyrektorem utworzonego 11 grudnia 1958 Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Za jego czasów powstały w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku dwie pracownie: konserwatorska i budowlana, które funkcjonują do dzisiaj, rozpoczął również wydawanie czasopisma naukowego „Materiały MBL w Sanoku”. Tutaj opracowano pod jego kierunkiem pierwszy w historii polskiego muzealnictwa skansenowskiego statut, sprawdzono w praktyce system budowy parku własnymi brygadami konserwatorskimi, wypracowano wzorcowe modele organizacyjne oraz oryginalne metody konserwacji zabytków. Tadeusz Polak w "Biuletynie Informacyjnym Zarządu Muzeów" z 1974 określił Aleksandra Rybickiego jako "twórcę wielu zasad teoretycznych w muzealnictwie skansenowskim".

Był kolekcjorem. 27 maja 1978 przekazał w darowiźnie na rzecz Muzeum Historycznego w Sanoku kolekcję ponad 500 eksponatów sztuki huculskiej. Obecnie pod nazwą "Ceremika pokucka z daru kustosza Aleksandra Rybickiego", jako największy zbiór sztuki pokuckiej w Polsce, znajduje się w budynku Zajazdu.

Aleksander Rybicki przeszedł na emeryturę 31 października 1973.

Został pochowany nieopodal nieczynnej kaplicy w części "Rymanowski Stary" Cmentarza Centralnego w Sanoku. Po jego śmierci kolekcje w tym zbiory ceramiki pokuckiej zostały ofiarowane Muzeum Historycznemu w Sanoku. W uhonorowaniu jego działalności władze miasta Sanoka przyjęła nazwę Aleksandra Rybickiego dla ulicy na Białej Górze prowadzącej do Skansenu.