Szymon An-ski

Szymon An-ski, właściwie Szlojme Zajnwel Rapoport jid. שלמה זײַנװל ראַפּאָפּאָרט (ur. 27 października 1863 w Czaśnikach, zm. 8 listopada 1920 w Otwocku) – żydowski pisarz, publicysta i badacz folkloru, piszący w języku rosyjskim i jidysz.

Pochodził z biednej żydowskiej rodziny. Miał dwie siostry. Matka (Chana) prowadziła gospodę, ojciec (Aaron Rapoport) pracował jako posłaniec, w związku z czym rzadko bywał w domu; w końcu porzucił rodzinę. Rapoportowie przenieśli się do Witebska.

W młodości Szlojme uczył się kowalstwa i oprawy książek. Czytywał pisma haskalowe, m.in. słynną Chatot neurim Lilienbluma. Był pod wpływem socjalistycznego ruchu Narodników, zainteresował się etnografią. W latach 1881-1891 wędrował po miastach i miasteczkach Imperium Rosyjskiego, nauczając i pracując fizycznie. Pisał w tym czasie liczne krótkie teksty dokumentalne i wysyłał je do rosyjskich gazet, jednak najczęściej były one odrzucane. W 1889 został aresztowany pod zarzutem szerzenia propagandy. Został uwolniony, ale z nakazem opuszczenia miejscowości Starodub, w której wówczas przebywał. W 1891 przybył do Petersburga, gdzie poznał redaktorów pisma Ruskoje bogatstwo, w którym niebawem zaczął publikować po pseudonimem S. A. An-ski. W tym samym roku wyjechał do Europy Zachodniej – przez Berlin do Paryża, gdzie był świadkiem Procesu Dreyfusa. Przebywał tam do 1905, pisując nadal do Ruskowo bogatstwa i innych wschodnich gazet (m.in. Jug, Obrazowanije, Żurnal dla wsiech). Od 1894 był prywatnym sekretarzem Piotra Ławrowa. Pozostawał z nim w bliskich kontaktach aż do jego śmierci w roku 1900.

W 1901 przeczytał Dzieła zebrane Pereca. Był pod wrażeniem wyrafinowanego stylu i poziomu literackiego, jaki można osiągnąć pisząc w jidysz. W 1902 przyjął nowy pseudonim, S. Sinani (lub Z. Sinani), którego używał głównie do publikacji jidyszowych rewolucyjnych wierszy, pamfletów i sztuk teatralnych. Napisał wówczas pieśń Di Szwue (Przysięga), która stała się hymnem Bundu. Przetłumaczył także Międzynarodówkę z francuskiego na jidysz.

W 1907 aresztowano An-skiego w Witebsku z powodu odkrytych w jego mieszkaniu utworów i listów m.in. krytykujących Dumę i kwestionujących wyobrażenie o posłuszeństwie chłopstwa wobec cara. Jednak z uwagi na fakt, że teksty te nie ukazały się drukiem, uniewinniono pisarza. Rok później An-ski ożenił się z młodą pianistką z Witebska, Esterą Glezerman.

W latach 1912-1914 prowadził badania etnograficzne w żydowskich miasteczkach na Wołyniu i Podolu. Wraz ze skromną grupą badaczy przeprowadzał wywiady z miejscową ludnością, nagrywał piosenki ludowe, robił dokumentację fotograficzną, zbierał wytwory kultury materialnej.

W trakcie I wojny światowej był zaangażowany w pomoc jej ofiarom, głownie ludności żydowskiej, poszkodowanej w wyniku pogromów na terenie Galicji. W roku 1919 odwiedził Wilno, gdzie założył Żydowskie Towarzystwo Historyczno-Etnograficzne i Warszawę, gdzie został współpracownikiem żydowskiego dziennika Der Moment.

Najsłynniejszym dziełem An-skiego jest legenda dramatyczna Dybuk (1914, podtytuł Na pograniczu dwóch światów), której polska prapremiera (w wykonaniu Trupy Wileńskiej) odbyła się miesiąc po jego śmierci w Teatrze Elizeum w Warszawie.

Jego prace etnograficzne były przez wiele lat ukryte w radzieckich archiwach, dopiero w 1990 część z nich ujrzała światło dzienne.

Jest pochowany wraz z Icchokiem Lejbem Perecem i Jakubem Dinezonem w Mauzoleum Trzech Pisarzy w alei głównej na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 44).