Maksymilian Słuszkiewicz

Maksymilian Słuszkiewicz (ur. 11 października 1884 w Sanoku, zm. 17 stycznia 1940 w Buchenwaldzie) – urzędnik państwowy, działacz społeczny, ostatni burmistrz Sanoka w II Rzeczypospolitej.

Urodził się w mieszczańskiej rodzinie z Sanoka, trudniącej się rzeźnictwem i masarstwem. Jego rodzicami byli Michał (1848-1936) i Paulina, z domu Dziura (zm. 1926 w wieku 68 lat). Był ich czwartym dzieckiem, miał ośmioro rodzeństwa: Józefa, Franciszka, Witolda, Teofilę, Emilię (zm. 1982), Władysławę, Romana i Edmunda. Wszyscy z nich ukończyli szkoły, trzech było absolwentami wyższych uczelni. Witold zginął w 1914 pod Kraśnikiem, Emilia była nauczycielką, m.in. w Szkole Żeńskiej nr 4 im. Królowej Jadwigi w latach 1918-1923, Edmund pisarzem. Ojciec Kontynuował rodzinne tradycje i prowadził zakład masarski, a jego działalności zdominowała tę branżę w mieście. Sklep wędliniarski Słuszkiewiczów znajdował się w kamienicy przy ulicy Kościuszki (obecnie numer 3, od wschodu przylega do niej kamienica przy ul. Jagiellońskiej 2, a od zachodu budynek sądu). Ponadto był radnym miejskim przez 38 lat, a w latach 1920-1924 burmistrzem Sanoka.

Maksymilian uczył się w Gimnazjum Męskim w Sanoku. Następnie ukończył Szkołę Administracyjną w Przemyślu. Był urzędnikiem: w 1907 pełnił funkcje aplikanta w urzędzie miasta, po czym działał jako zastępca inspektora policji miejskiej, od 1910 kancelista miejski. W międzyczasie działał jako członek Polowych Drużyn Sokolich w Sanoku, działającym w gmachu przy ulicy Mickiewicza, Drużyn Bartoszowych, a w listopadzie 1918 jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego i dołączył do formowanego 3 Batalionu Strzelców Sanockich. Władze samorządowe zwróciły się o zwolnienie go ze służby i powrócił do obowiązków urzędniczych. Od tego czasu kierował Polsko-Amerykańskim Komitetem Pomocy Dzieciom w okolicznych powiatach (do 1922) i był sekretarzem Powiatowego Urzędu Ziemskiego. W kolejnych latach funkcjonował w Polskim Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” w Sanoku, działającym w gmachu przy ulicy Mickiewicza, udzielał się w Czytelni Mieszczańskiej w budynku Ramerówka. Był czołowym działaczem kulturalnym w mieście, organizującym uroczystości, obchody, imprezy masowe, przedstawienia, bale, akademie

Był wybierany radnym miejskim (1928, 1933). Po drugim wyborze burmistrzem został Jan Rajchel, a Słuszkiewicz pełnił stanowisko wiceburmistrza. Od 1929 był komisarycznym szefem Kasy Chorych. Funkcjonował w szeregach Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Po tym jak 10 kwietnia 1937, zmarł niespodziewanie burmistrz Jan Rajchel, w maju 1937 Rada Miasta wybrała na jego następcę, Maksymiliana Słuszkiewicza. Funkcję włodarza miasta sprawował przez ostatnie dwa lata istnienia II Rzeczypospolitej. Stanowisko pełnił jako emeryt (jego roczne uposażenie – 3187 zł – było znacząco niższe od poprzednika, który otrzymywał 6332 zł). W czasie bezpośredniego zagrożenia atakiem III Rzeszy na Polskę, w mieście zorganizowano zbiórkę wśród mieszkańców, której środki przekazano na rzecz nabycia broni dla polskiego wojska. Po wybuchu II wojny światowej, przez pierwsze dni września odpowiedzialnie działał na rzecz mieszkańców w zakresie ewekuacji i zarządzania. Sam odmówił wyjazdu. W pierwszych dniach kampanii wrześniowej podjął decyzję o demontażu i ukryciu wartościowych składników technicznych wodociągów miejskich, które następnie w wymuszony sposób zostały przekazane okupującym miasto Niemcom. Obowiązki burmistrza pełnił do 10 września. Po wkroczeniu Niemców, został pierwszy raz aresztowany, po czym zwolniony z sugestią aby opuścił miasto. Mimo tego postanowił honorowo pozostać w Sanoku wraz z jego mieszkańcami. 21 września 1939 został aresztowany ponownie wskutek donosu z zarzutem działalności na niekorzyść Niemców, prawdopodobnie wytworzonego przez Ukraińców. Uwięzienie i dalszy los burmistrza był jednocześnie reperkusją próby ukrycia przed Niemcami urządzeń wodociągowych. Prócz niego aresztowani zostali także adwokat i prezes TG "Sokół" Jan Pietrzkiewicz, sędzia Zygmunt Kruszelnicki i wyższy funkcjonariusz Policji Państwowej w Sanoku, Antoni Nabywaniec. Tym samym był jednym z dziesięciu pierwszych zakładników celem zabezpieczenia III Rzeszy. Celem jego zwolnienia, mieszkańcy miasta przygotowali do władz okupacyjnych zbiorowy list z kilkuset podpisami, jednak żona burmistrza nie przekazała go władzom okupacyjnym z obawy przed możliwymi konsekwencjami dla podpisanych (petycję poparki także Łemkowie i gmina żydowska, która zaoferowała opłacenie kaucji w złocie, czemu sprzeciwił się sam burmistrz przewidując, że Niemcy nie wywiążą się z takiej umowy). Po kilku dniach aresztowania został wywieziony z miasta. W marcu 1940 jego żona otrzymała zawiadomienie, iż Maksymilian Słuszkiewicz zmarł w niemieckim obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie 17 stycznia 1940 (wśród zwróconych rodzinie przedmiotów należących do niego, było także niemieckie administracyjne zezwolenie z września 1939, umożliwiające opuszczenie miasta w tym czasie). 16 lutego 1940 odbył się potajemny, symboliczny pogrzeb Maksymiliana Słuszkiewicza na sanockim cmentarzu.

Działał społecznie, w tym w ramach Towarzystwa Polskiej Ochronki Dzieci Chrześcijańskich. Był bibliofilem. Miał artystyczne usposobienie, hobbystycznie rzeźbił i malował, zaś w sferze zarządzania miastem przejawiało się to w dbałości o estetyczny wygląd Sanoka; ponadto kierował amatorskim zespołem teatralnym, w ramach którego był jednocześnie reżyserem i aktorem. Dbał o życie kulturalne i religijne: organizował bale branżowe (np. oficerskie, mieszczańskie, kolejarskie), przygotowywał inscenizacje jasełek, a wraz z Władysławem Lisowskim wykonywał dekoracje szopek bożonarodzeniowych i Grobów Pańskich w kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku i kościele franciszkanów.

Jego żoną była Stefania, z domu Samecka (1889-1959), córka sanockiego organisty, zaś historia starań Maksymiliana o jej rękę była powszechnie znaną w mieście. Mieli córki.

Jest upamiętniony w trzech miejscach części „Rymanowski Stary” Cmentarza Centralnego w Sanokua: na grobowcu rodziny Sameckich, na grobowcu swoich rodziców, Michała i Paulicy Słuszkiewiczów oraz wymieniony na tablicy Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej wśród innych ofiar nazizmu i niemieckich obozów koncentracyjnych.

W kościele franciszkanów w Sanoku znajduje się malowidło z gatunku polichromii autorstwa malarza Władysława Lisowskiego wykonane w latach 1937–1939; fresk na łuku łączącym nawę główną z prezbiterium ukazuje scenę hołdu składanego przez przedstawicieli różnych stanów społecznych Matce Bożej, a wśród osób uwielbiających jest m.in. Maksymilian Słuszkiewicz namalowany w stroju szlacheckim i trzymający w dłoni karabelę.

Na terenie Sanoka w dzielnicy Dąbrówka znajduje się ulica nazwana jego imieniem i nazwiskiem.