Józef Jeka

Józef Jeka (ur. 6 kwietnia 1917 w Tupadłach, zm. 13 kwietnia 1958 w Manado) − major lotnictwa Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, major (ang. Squadron Leader) Królewskich Sił Powietrznych, as myśliwski II wojny światowej.

Lata młodości i rodzina

Józef Jeka urodził się w 1917 roku w Tupadłach (obecnie dzielnica Władysławowa). Jego ojciec Antoni był działaczem niepodległościowym na Kaszubach, członkiem Organizacji Wojskowej Pomorza i działaczem Zachodniej Straży Obywatelskiej w powiecie morskim. Matka Agata miała panieńskie nazwisko Mudlaff.

Dwaj bracia Józefa, Alfons (pseudonim „Jeż”) i Stanisław (pseudonim „Ceglarz”), należeli do Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski. Alfons osiągnął stopień bosmanmata. Jako dowódca oddziału partyzanckiego poległ w walce z Niemcami 4 marca 1945 roku w Sulicicach, w wieku 31 lat. Stanisław, również jako partyzant, został ranny 7 października 1944 roku w Lisewie, ale przeżył wojnę. Pracował jako rolnik, zmarł w 17 czerwca 1988 r. i jest pochowany obok swojej żony na cmentarzu w Tupadłach.

Jeka ukończył szkołę podstawową, po czym kontynuował naukę w gimnazjum klasycznym w Wejherowie, które ukończył w roku 1937 po siedmiu klasach.

Szkolenie i kampania wrześniowa

1 sierpnia 1937 roku jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego, do Podoficerskiej Szkoły dla Młodocianych. W stopniu szeregowego odbył przeszkolenie rekruckie do 1 stycznia 1938 roku.

Następnie uczestniczył w kursie obsługi samolotów, który ukończył 1 kwietnia 1938 roku z wynikiem bardzo dobrym w eskadrze treningowej 4 Pułku Lotniczego w Toruniu. Od 1 kwietnia do 1 czerwca 1938 roku szkolił się jako uczeń-pilot na kursie podstawowym, który ukończył z wyróżnieniem i nominacją na stopień starszego szeregowego pilota.

Od 15 sierpnia do 15 listopada 1938 roku specjalizował się jako pilot myśliwski, szkolenie ukończył z wynikiem bardzo dobrym. Od 15 listopada 1938 do 1 kwietnia 1939 roku odbył staż jako pilot myśliwski w 141 Eskadrze Myśliwskiej 4 Pułku Lotniczego. 1 kwietnia rozpoczął kurs szkoły podoficerskiej zakończony egzaminem 1 czerwca 1939 roku oraz nominacją na stopień kaprala. Od 1 czerwca do 17 września szkolił się i walczył w kampanii wrześniowej jako pilot myśliwca P.11c, ale nie odniósł żadnych zwycięstw.

Okres 1939-1940

Po ustaniu działań lotniczych nad terenem Polski eskadra przekroczyła granicę z Rumunią 18 września 1939 roku. Od 19 września do 5 października był internowany w obozie w Rumunii. 5 października uciekł przez Jugosławię i Grecję do Francji. 23 października zameldował się w Marsylii. Został następnie przeniesiony do stacji lotniczej w Lyonie, gdzie przebywał do 15 lutego 1940 roku. Podczas pobytu we Francji nie latał.

Wielka Brytania i udział w bitwie o Anglię

15 lutego 1940 roku wyjechał do Anglii, gdzie 23 lutego zameldował się w miejscowości Eastchurch, w obozie lotniczym RAF-u, w którym przebywał do 29 maja. Lotnictwo brytyjskie skierowało go do ośrodka szkoleniowego w Blackpool, w którym przebywał do 15 lipca, kiedy to rozpoczął szkolenie jako uczeń-pilot w ośrodku 15EFTS Carlisle (do 1 sierpnia 1940)[5][6][7]. Przeszedł instruktaż pilotażu myśliwca Hurricane.

Następnie przebywał w ośrodku 6 OTU (Operational Training Unit) w Sutton Bridge do 1 września 1940 roku. W czasie bitwy o Anglię, od 15 września do 15 listopada 1940 roku, latał w brytyjskim Dywizjonie 238 w Middle Wallop. Podczas tego pobytu zestrzelił na pewno pięć maszyn wroga: dwa samoloty Bf 110 (15 września), dwa He 111 (26 września nad wyspą Wight) i jeden Ju 88 (7 października), zyskując przy tym tytuł „asa myśliwskiego”.

5 listopada 1940 roku Jeka został zestrzelony nad Dorset i ranny, ale udało mu się wyskoczyć ze spadochronem. Przebywał w szpitalu do 15 listopada w miejscowości Shaftesbury. Od 15 listopada 1940 do 15 grudnia 1941 roku latał w Dywizjonie 306, gdzie na Spitfirze zestrzelił dwa samoloty niemieckie Bf 109 (potwierdzone).

Od 1 grudnia 1941 do 25 maja 1942 roku przebywał jako instruktor w 58 OTU Grangemouth. 1 listopada 1941 roku został rozkazem inspektora Polskich Sił Powietrznych nr 27/41 mianowany podporucznikiem-pilotem. 2 lutego 1942 roku zdał eksternistycznie maturę gimnazjalną. Od 25 maja 1942 do 24 maja 1943 roku latał ponownie jako pilot myśliwski w 306 Dywizjonie.

9 grudnia 1942 roku został kursantem Szkoły Oficerskiej, którą ukończył 6 stycznia. 1 marca 1943 roku został rozkazem inspektora Polskich Sił Powietrznych Nr 8/43 mianowany na stopień porucznika-pilota. Od 24 kwietnia do 11 sierpnia 1943 roku latał jako pilot w Dywizjonie 308, a następnie do 18 grudnia tego samego roku jako dowódca eskadry w Dywizjonie 316. Od 18 grudnia 1943 do 1 kwietnia 1944 roku uczył i latał jako instruktor w APC. Następnie powrócił do lotów jako pilot w Dywizjonie 308, w którym przebywał do 8 września.

W czasie walk nad Francją zestrzelił swój ósmy samolot. 30 marca 1944 roku przeniesiono go do 308 Dywizjonu Myśliwskiego i skierowano do wykonywania lotów nad Francją, gdzie lotnictwo alianckie bombardowało wybrane cele w ramach przygotowywań do inwazji. W czasie wykonywania zadania został 21 maja trafiony przez artylerię przeciwlotniczą, jednak ponownie udało mu się opuścić samolot i ukryć się na wrogim terenie z pomocą francuskiego ruchu oporu. Dwa miesiące później dotarł do miejsca jego pobytu front i Jeka mógł powrócić do jednostki. 25 maja 1945 roku został dowódcą 306 Dywizjonu Myśliwskiego.

Od 8 września do 24 listopada 1944 roku był pilotem nadliczbowym w Dywizjonie 306. Został odkomenderowany do Dywizjonu 316, w którym latał do 6 grudnia, kiedy to powrócił do Dywizjonu 306 jako dowódca eskadry. 25 maja 1945 roku został mianowany dowódcą Dywizjonu 306, którym dowodził do 4 maja 1946 roku. W międzyczasie, 1 stycznia, został mianowany na stopień kapitana lotnictwa.

Od 4 maja 1946 do 21 stycznia 1947 roku przebywał jako pilot-instruktor na stacji RAF Coltishall - 5 PRU.

15 sierpnia 1947 roku, rozkazem dowódcy Polskich Sił Powietrznych Nr 8/47, został mianowany majorem lotnictwa. W Polskim Lotniczym Korpusie Przemieszczenia i Rozmieszczenia słuzył od 22 stycznia 1947 do 31 grudnia 1949 roku, kiedy to zakończył służbę w Polskich Siłach Powietrznych.

Okres powojenny

Po wojnie pozostał w RAF-ie, ożenił się z Brytyjką i służył w Niemczech jako żołnierz wojsk okupacyjnych. Jego jedyna córka urodziła się już po śmierci ojca. W Niemczech otrzymał ofertę współpracy z CIA, którą przyjął chętnie jako zdeklarowany antykomunista. Od 1950 roku współpracował z brytyjskim i amerykańskim wywiadem oblatując nowe typy samolotów (U-2) oraz wykonując misje nad wschodnią i środkową Europą.

Początkowo był brany pod uwagę jako kandydat do wykradzenia Rosjanom myśliwca MiG-15. Plan przewidywał, że Jeka zostanie zrzucony nad Związkiem Radzieckim, w pobliżu jednej z baz lotniczych, i dostanie się do niej z pomocą miejscowych agentów CIA, by ukraść samolot i dotrzeć nim do neutralnej Finlandii. Akcję odwołano, gdy 5 marca 1953 roku polski pilot myśliwca MiG 15, por. Franciszek Jarecki, uciekł własną maszyną na duńską wyspę Bornholm.

Oprócz języka polskiego Jeka znał angielski i francuski w mowie i piśmie.

Indonezja

W latach 50. brał udział w walkach w Indonezji, gdzie toczyła się wojna pomiędzy komunizującym prezydentem Ahmedem Sukarno i zbuntowanymi wojskowymi z organizacji Permesta, którzy kontrolowali centralną i północną Sumatrę. Amerykanie wsparli buntowników grupą najemników, wyposażonych w samoloty Douglas A-26 Invader i P-51 Mustang. Wśród pilotów znajdował się Jeka, który stacjonował na lotnisku w Manado.

Jeka zginął jako pilot samolotu B-26-B (nr samolotu 34375) 13 kwietnia 1958 roku w czasie jednej z misji, gdy w czasie startu w Indonezji na lotnisku Mapanget jeden z silników jego samolotu zgasł, a drugi uległ zapłonowi. Samolot spadł z wysokości kilkuset metrów. Wraz z Jeką zginęli również kapitan nawigator Jan Piotr Iżycki (PSP) oraz radioobserwator Indonezyjczyk Minahasan.

Po śmierci

Major Józef Jeka został pochowany na cmentarzu wojennym w Newark-on-Trent wśród swoich kolegów z którymi latał podczas II wojny światowej.

16 kwietnia 2011 roku w dzielnicy Tupadły miasta Władysławowa nadano jednej z ulic jego imię, oraz odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową na budynku byłej Szkoły Powszechnej w tej miejscowości.