Antoni Xiężopolski

Antoni Xiężopolski (ur. 6 września 1861 w Wieliszewie koło Warszawy, zm. 21 maja 1951) – polski inżynier, zasłużony dla polskiego kolejnictwa konstruktor parowozów, profesor Politechniki Warszawskiej, wywarł znaczny wpływ na budowę polskiego taboru kolejowego oraz na wyższe szkolnictwo kolejowe.

Należał do pokolenia doświadczonych specjalistów, którzy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócili do kraju, by wziąć udział w organizowaniu od podstaw zarówno polskich wyższych szkół jak i przemysłu.

Był synem Andrzeja Xieżopolskiego, dzierżawcy majątku Wieliszewo w gminie Nieporęt i Marii z Majeranowskich. Ukończył w 1882 Gimnazjum Realne w Łowiczu, następnie odbył studia w Petersburskim Instytucie Technologicznym. W latach od 1887 do 1900 pracował na Kolei Nikołajewskiej, zajmując się projektowaniem i budową taboru kolejowego. W 1897 przeszedł do służby państwowej i został wysłany do Stanów Zjednoczonych, gdzie latach od 1898 do 1900 pracował przy konstruowaniu i budowie lokomotyw dla Kolei Wschodniochińskiej. W 1903 powrócił do przemysłu, pełniąc funkcję dyrektora technicznego lub naczelnego w największych zakładach taboru kolejowego na terenie ówczesnej Rosji: w Rewlu (obecnie Tallinn), Rydze, a w czasie I wojny światowej w Piotrogrodzie. Po wybuchu rewolucji październikowej został powołany przez Lenina do składającego się z dziesięciu inżynierów i dziesięciu robotników Zarządu Rejonowego Zakładów Przemysłu Ciężkiego, któremu podlegały najważniejsze przedsiębiorstwa w Piotrogrodzie, w tym słynne Zakłady Putiłowskie. Niezależnie od swojej pracy konstruktorskiej w przemyśle, prowadził od 1896 do 1921 roku kursy projektowania parowozów w Petersburskim Instytucie Technologicznym. Po zawarciu między Niemcami i bolszewikami traktatu brzeskiego, podjął usiłowania w celu repatriacji do Polski, na co jednak zezwolono w lutym 1918 jedynie jego rodzinie, sam natomiast uzyskał zgodę na to dopiero po traktacie ryskim kończącym wojnę polsko-bolszewicką.

Po powrocie do Polski w końcu sierpnia 1921 otrzymał propozycję uruchomienia na Politechnice Warszawskiej Wydziału Mechanicznego Kolejowego, by umożliwić kształcenie specjalistów niezbędnych dla powstającego w Polsce przemysłu kolejowego. Nominację profesorską otrzymał od Naczelnika Państwa w kwietniu 1922. Niezależnie od zajęć na uczelni, brał udział w pracach Rady Technicznej przy Ministrze Kolei, a także był stałym konsultantem tego Ministerstwa w sprawach konstrukcji nowego taboru kolejowego dla PKP. Na Politechnice pracował aż do emerytury, na którą przeszedł w 1936 mając 75 lat. Katedrę objął po nim jego uczeń, prof. Kazimierz Zembrzuski.

Nadal jednak, do wybuchu II wojny światowej, pełnił funkcje doradcze i konsultacyjne na rzecz Ministerstwa i zakładów produkujących lokomotywy: H. Cegielski - Poznań, Warszawska Spółka Akcyjna Budowy Parowozów oraz Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce S.A. w Chrzanowie. Wojnę przeżył w Warszawie. Po upadku powstania został wywieziony do Koniecpola. Do Warszawy wrócił już w czerwcu 1945 i mając 84 lat włączył się w odbudowę polskiego kolejnictwa, podejmując się kolejnych zadań doradczych i konsultacyjnych powierzanych mu przez Ministerstwo Kolei. Do jego obowiązków należało między innymi, jak określała jedna z umów zawartych z Ministerstwem ...narzucanie rozwiązań konstrukcyjnych nowych parowozów... Był czynny zawodowo aż do swojej śmierci. Zmarł w wieku 90 lat.

Jego głównym osiągnięciem w czasach pobytu w Rosji był praca nad parowozami dla kolei transsyberyjskiej, co oprócz różnych znaczących modernizacji, obejmowało skonstruowanie trzech nowych typów parowozów, które były produkowane w znacznych ilościach. Jego dorobek konstruktorski w Polsce wiązał się przede wszystkim z kierowaniem pracami nad parowozami OKz32, Ty37, Pt31 oraz parowozem pośpiesznym Pm36, który został wyróżniony na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 i stał się ikoną polskiego przemysłu międzywojennego. Był też pionierem budowy wagonów spalinowych.

Żonaty z Heleną Thileman, miał córkę Izasławę (ur. 1909, zm. 1993) absolwentkę SGH (1933), która wyszła za mąż za Edmunda Wojciechowskiego oraz syna Lecha (ur. 1911, zm. 1951) absolwenta Wydz. Inżynierii Lądowej PW (1935), pilota myśliwskiego w RAF podczas II wojny światowej