Stefan Bastyr

Stefan Bastyr (ur. 17 sierpnia 1890, zm. 6 sierpnia 1920) – polski lotnik wojskowy, kapitan pilot inżynier, wykonał pierwszy lot bojowy w niepodległej Polsce.

Młodość

Urodził się w Ulanowie. Ukończył Szkołę Realną w Tarnowie, po czym studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. W 1913 brał udział w projekcie budowy samolotu ZASPL (Związku Awiatycznego Studentów Politechniki Lwowskiej). Projekt samolotu, opracowany przez inż. Władysława Kohmana-Floriańskiego, wzorowany był na francuskiej konstrukcji Farman IV. Prace nad budową samolotu przerwano z powodu użycia nieodpowiednich materiałów konstrukcyjnych.

I wojna światowa

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 został powołany do armii austro-węgierskiej i służył w 27. Pułku Artylerii Polowej (Feldkanonenregiment), biorąc czynny udział w walkach na froncie wschodnim. W drugiej połowie 1915 zgłosił się ochotniczo do służby w lotnictwie (k.u.k. Luftfahrtruppen) i został skierowany do Szkoły Obserwatorów Lotniczych (Flosch) w Wiener Neustadt, którą ukończył w styczniu 1916. Następnie służył jako oficer techniczny i obserwator na samolotach rozpoznawczych w eskadrach (Fliegerkompagnie) Flik 10 (od 1 lutego 1916 do 12 października 1917 – front wschodni) i Flik 12D (od 21 grudnia 1917 do 4 kwietnia 1918 – front włoski). Po ukończeniu kursu pilotażu w Campoformido, służył jako pilot jednomiejscowych samolotów rozpoznawczych we Flik 37P (od 24 czerwca 1918 do października 1918 – front włoski). W tej ostatniej eskadrze obowiązki dowódcy pełnił inny polski lotnik Oberleutnant i.d.Res. Stanisław Jasiński.

W trakcie służby w lotnictwie austro-węgierskim wykonał około 100 lotów bojowych. Dokładna liczba jest niemożliwa do ustalenia ze względu na braki w dokumentacji z końcowego okresu wojny. Stoczył co najmniej 3 walki powietrzne z samolotami przeciwnika (4 czerwca 1916, 26 sierpnia 1916 i 25 listopada 1916). Odniósł co najmniej 1 zwycięstwo powietrzne – 4 czerwca 1916 podczas wykonywania swojego pierwszego lotu bojowego (dalekie rozpoznanie tyłów przeciwnika w rejonie Równe – Dubno) zmusił do lądowania, wraz z inną załogą Flik 10, rosyjski samolot rozpoznawczy typu Farman. Samolot przeciwnika lądował przymusowo ok. 35 km na południowy zachód od twierdzy Równe.

Stefan Bastyr ukończył wojnę w stopniu porucznika rezerwy (Oberleutnant i.d.Res.). Jego karta osobowa (wystawiona na nazwisko Stephan Bastyř), jak również nieliczne inne dokumenty związane z jego działalnością w austro-węgierskich siłach powietrznych (Luftfahrtruppe), znajdują się w wiedeńskim Archiwum Państwowym

Służba w Polsce

W październiku 1918 brał udział w opracowaniu planów opanowania lwowskiego lotniska Lewandówka. Gdy rozgorzały walki polsko-ukraińskie o Lwów, stanął na czele grupki polskich lotników przejmujących od wojskowych władz austriackich 2 listopada lotnisko Lewandówka (oprócz niego byli to obserwatorzy Janusz de Beaurain i Władysław Toruń, a 7 listopada do lotników lwowskich dołączył m.in. Stefan Stec). W ciągu następnych dni zabezpieczali oni lotnisko przed Ukraińcami i naprawiali kilka znajdujących się na nim samolotów. Por. Bastyr został mianowany komendantem lotniska przez Naczelnego Komendanta Obrony Lwowa Czesława Mączyńskiego, a następnie został dowódcą Lwowskiej Grupy Lotniczej.

5 listopada Stefan Bastyr wraz z obserwatorem de Beaurain wykonali pierwszy lot bojowy lotnictwa niepodległej Polski (jeszcze przed oficjalnie przyjmowanym dniem odzyskania niepodległości 11 listopada). Z samolotu Hansa-Brandenburg C.I obrzucili bombami po 15 kg i ostrzelali ukraińskich żołnierzy wycofujących się po próbie ataku na Dworzec Główny we Lwowie. Kolejny lot bojowy odbył się tego samego dnia (z obserwatorem Władysławem Toruniem), a następne od 7 listopada.

8 listopada Bastyr wykonał pierwszy lot ze Lwowa do Krakowa w celu zorganizowania odsieczy dla Lwowa, następnie wykonał jeszcze kilka lotów łącznikowych. Cały czas uczestniczył też w lotach bojowych w celu rozpoznania lub bombardowania ukraińskich pozycji (w listopadzie, do zakończenia walk w samym Lwowie, wykonał aż 28 lotów bojowych – najwięcej spośród lwowskich pilotów).

W toku dalszych działań wojennych przeciw Ukraińcom, a następnie (w 1920) przeciw bolszewikom, Bastyr awansowany do stopnia kapitana był dowódcą III Grupy Lotniczej, przekształconej następnie w 3 Dywizjon Lotniczy. Objął ponadto stanowisko szefa lotnictwa 6. Armii.

Stefan Bastyr zginął 6 sierpnia 1920 w katastrofie lotniczej na lotnisku Lewandówka pod Lwowem, lecąc myśliwcem Fokker D.VII. Przyczyna wypadku nie została w pełni wyjaśniona, lecz prawdopodobnie było nią zasłabnięcie przy sterach z powodu choroby serca, na którą cierpiał on od pewnego czasu. Został pochowany na Cmentarzu Obrońców Lwowa w kwaterze dowódców, poniżej katakumb. W okresie Ukraińskiej SRR w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa Maria Tereszczakówna (polska działaczka społeczna) wraz z grupą kilku innych osób, w celu ratowania szczątków polskich bohaterów pochowanych na tym cmentarzu przeniosła kilka ciał zasłużonych Polaków (oprócz Stefana Bastyra m.in. gen. Tadeusza Jordan-Rozwadowskiego, gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, dowódcy obrony Lwowa z 1918 Czesława Mączyńskiego, arcybiskupa lwowskiego Józefa Teodorowicza, ks. Gerarda Szmyda, pozostałych twórców polskiego lotnictwa: Stefana Steca i Władysława Torunia) w inne miejsce pochówków, które w wyniku śmierci bezpośrednich świadków i wcześniejszego braku zainteresowania polskich instytucji do dnia dzisiejszego pozostają nieznane (z wyjątkiem miejsca pochówku biskupa Teodorowicza i ks. Szmyda).

Odznaczenia (m.in): Order Virtuti Militari V Klasy, czterokrotnie Krzyż Walecznych, Krzyż Obrony Lwowa, Polowa Odznaka Pilota.